Sábado, Abril 20, 2024
Total visitors: 766366

Presu Kafé Iha Merkadu Tun Komunidade Kuda Fali Vanila

Published: Abril 16, 2024
Reprezentante Prezidenti Autoridade Munisípiu (PAM) Ainaro, Sekretáriu Administrasaun Munisípiu,...

PM Gusmao: Timor-Leste Sei Sai Membru ASEAN Iha Tempu Badak

Published: Abril 12, 2024
Primeiru-Ministru (PM), Kay Rala Xanana Gusmão, hateten iha tempu badak, 2025, Timor-Leste sei sai...

Japaun Apoia $600,000 Ba Redusaun Risku Dezastre Iha Munisípiu

Published: Abril 05, 2024
Governu Japaun, liuhusi embaixada iha Timor-Leste, apoiu ho $600,000 ba ajénsia International...

IKS-PTL-PSHT Iha Komitmentu Buka Tuir Membru Ne’ebé Envolve Iha Konfrontu

Published: Abril 03, 2024
Grup Artes Marsiais Ikatan Keluarga Silat Putra Timor-Leste (IKS-PTL) no Persaudaraan Setia Hati...

Partisipasaun Feto Iha Lideransa Suku tinan 2023 Tun Ba 4%

Published: Março 23, 2024
Dadus ne’ebé fó-sai husi Fundasaun Alola (FA) indika katak partisipasaun feto iha lideransa suku...

Pasiente HIV-SIDA Na’in 449 La Tuir Tratamentu Saúde Antiretrovial

Published: Março 22, 2024
Tékniku Superior Planu no Monitorizasaun husi Instituto Nasional Combate HIV-SIDA (INCSIDA, IP),...

Koordenador Programa Asistensia ba moras mental Rekoperasaun ba Dezenvolvementu ba Trauma no Psikososial Timor-Leste (PRADET), Anibal Idelino Leo Papel, hateten familia mak importante tebes atu supporta rekoperasaun ema ho moras mental sira, tanba besik liu ho sira.

Nia hateten, kuandu familia laiha konsiensia atu kuidadu ema ho moras mental, bele governu gasta osan miliaun, problema moras mental sei la resolve.

“Iha kazu balun ami re-integra ba familia depois moras fali deit, ida ne’e tanba falta kuidadu husi familia no komunidade mos,” Koordenador Leo hateten, iha Bidau, Dili. 

Nia hatutan, oras ne’e dadaun PRADET sei kontinua halo sosializasaun sai tama uma iha distritus sira ne’ebe PRADET servisu ba (Aileu, Ainaro, Liquisa, Dili, Bobonaro, Ermera, Baucau no Mantutu) hodi hasa’e konsiensia familia no komunidade sira nian atu kuidadu membru familia sira ne’ebe defisiente mental, tanba sira mos iha direitu. 

Nia hatutan,durante ne’e ema ho moras mental hasoru diskriminasaun no stigma husi sosiedade sira, tanba falta informasaun katak ida ne’e mos moras ida implika husi trauma sira ne’ebe sira hasoru iha passadu. 

“Ami halo sosializasaun informasaun ba komunidade no familia sira tanba dala barak familia sira dadur sira,” nia hateten.

Iha parte seluk, Adjuntu Provedoria dos Direitus Humanus e Justisa (PDHJ), Silverio Pinto Baptista, hateten asuntu saude mental ne’e ema hotu nia responsabilidade, liu –liu familia sira tanba atu protese no promove direitu ema ho moras mental dever familia nian atu halo. 

“Diskriminasaun ba ema ho moras mental ne’e dala barak husi familia sira,” nia dehan. 

Tanba ne’e nia hus ba entidade hotu inklui mos estado, tenke tau atensaun ba asuntu saude mental intermus rekursu humanu no kondisaun, tanba numeru ida ne’e bele sae makas liga ho situasaun moris ne’ebe agora dadaun avansadu tebes ema barak bele monu iha risku ida ne’e bainhira labele kompete. 

Entertantu Xefe Gabinete Kuidadu Saude Primeiru, Alipio Gusmão, hateten ministerio iha planu atu estabelese sentru kuidadu ba moras mental agresivu iha ospital nasional hodi hetan tratamentu ba rekoperasaun. 

Nia mos husu ba entidade hotu-hotu atu supporta programa saude mental ne’ebe governu implementa ona iha teritorio tomak liu –liu programa vizita domisiliario atu bele indentifika sedu hodi submente ba tratamentu. 

“Husu ba ita hotu membru governu, NGO  nasional no internasional atu supporta programa moras mental tanba kauza moras mental mai husi biologika, sikologikal, social, kultura no spiritual,” nia sujere. 

Dadus Ministerio Saude hahu tinan 2002 to’o fulan Otubro 2014 konsege registu kazu moras mental hamutuk (mil dizanovi I tal) ne’ebe balun oras ne’e dadaun sumete hela ba tratamentu. 

Tuirs estimasaun WHO nian ba tinan 2020 moras mental liu –liu depresaun sei sai numeru segundu lugar iha mundu, tanba situasaun moris agora avansadu tebes.