- Publika iha: 01 Dezembro 2016
Feto foinsa’e Timor-Leste barak mak kaben sedu, tanba maioria lahetan informasaun ne’ebe adekuado kona ba saude seksual no reprodutivu.
Sekretario Estado Joventude e Desportu (SEJD), Leovigilio da Costa Hornai hateten dezafiu bo’ot ne’ebe feto foinsa’e sira hasoru ohin loron mak isin rua sedu.
“Familia sira tantu iha area rural no urbana tenke informa ba oan sira atu labele kaben sedu, tanba ida ne’e bele estraga sira nia futuru,” nia apela bainhira abertura marsa ba loron mundial labarik feto iha Jardin 5 de Maio, Dili.
“Sira forma ona uma kain konserteza impede sira atu kontinua sira nia estudu iha nivel ne’ebe aas, tanba tenke responsabiliza ba sira nia familia rasik.”
Nia hateten, governu no organizasaun local ho apoiu husi agensia internasional sira nafatin esforsu kria politika ne’ebe klaru hodi responde lolos ba feto nia partisipasaun iha prosesu dezenvolvimentu nasional.
Tanba ne’e, nia husu ba feto foinsa’e sira atu hametin sira nia moralidade, siensia no humanidade hodi goza sira nia direitu ho lolos.
“Fundasaun tolu ne’e mak sei orienta imi sai foinsa’e feto Timor ne’ebe bele responde ba prinsipio global no universal ne’ebe iha,” nia hateten.
Alendene’e, nia dehan dezafiu seluk ne’ebe halo sira kaben sedu mak kultura timor ne’ebe fo importansia maka’as liu ba mane sira.
Maibe, nia dehan ida ne’e fila fali ba familia ida-idak oinsa mak atu fo oportunidade ne’ebe hanesan ba oan feto sira hodi asesu ba edukasaun.
Entretantu reprezentante feto foinsa’e, Odelia da Luz Vargas rekonese katak feto foinsa’e barak husik sira nia estudu tanba isin rua sedu.
“Hau sente ne’e ladiak no ita tenke halo sosializasaun nafatin hodi hasa’e konsiensia feto foinsa’e sira nian kona ba importansia edukasaun,” nia hateten.
Entaun husu ba governu atu hadia kualidade edukasaun, tanba edukasaun mak bele forma ema sai lideransa ne’ebe diak iha futuru.
Tuir dadus Ministerio Saude tinan 2014 nian, hatudu katak 23.2% feto ho idade 19 mai kraik isin rua no sai husi eskola.
Iha parte seluk, Vise Prezidente Rede Feto Alzira Reis hateten organizasaun feto sira halo ona kampanha lubuk ida kona ba impaktu isin rua sedu ba sira nia saude no edukasaun, maibe seidauk maximu.
“Impede sira nia edukasaun tanba sira labele fila hikas ba eskola no iha mos risku bo’ot ba iha abortu, moras infeksaun sira seluk iha sira nia orgaun reprodutivu,” nia hateten.
Nia dehan, problema seluk mak falta atensaun husi familia (inan aman) entaun labarik feto barak abandona aula hodi halo fali aktividade seluk iha liur ho kolegas.
Tanba ne’e, nia hateten organizasaun feto sira nafatin halo advokasia ba governu hodi kria politika fila hikas ba eskola atu fo oportunidade ba feto foinsa’e sira hodi kontinua sira nia estudu hafoin partus.