- Publika iha: 27 Novembro 2017
Governu Timor–Leste liu husi Ministeriu da Saude (MS) foti ona desizaun atu kontinua promove metodu internasional A no B (Abstinensia no Be faithful) iha atividade kampanha hodi hasa’e konsiensia komunidade sira nian hodi prevene aan husi virus HIV, maibe metodu C (Condom) la promove ba publiku.
Pontu Vocal programa HIV/SIDA Ministerio Saude, Frederico Bosco hateten desizaun muda Kondom ba Kontrola aan ne’e mai husi rezultado diskusaun no konsultasaun lubuk ne’ebe Konselho Nasional Kombate HIV/SIDA halo ho parte religiozu sira, governu, agensia no instituisaun relevantes ne’ebe servisu ba area ida ne’e.
Maske nune’e, nia dehan iha politika nasional MS nian klaru katak nafatin promove kondom, liu–liu distribuisaun kondom hanesan alternative ida atu prevene aan husi virus HIV ba grupo risku sira hanesan afeitadu Mane Seksu Mane no Servisu Seksu Komersial sira, mas la’os ba komunidade en jeral.
Nia hatutan, halo mos distribuisaun kondom kada semana ba iha fasilidade publiku ne’ebe konsidera bele akontese atividade tranzaksaun seksual, depende ba iha stok ne’ebe iha.
“Bele metodu internasional, maibe atu implementa ne’e depende ba kontekstu iha nasaun ida–ida nian, hanesan ita nian konselho ne’e halo konsulta ho parte religiaun, governu no agensia sira deside ona,”nia hateten via telefone.
Nia rekonese, katak antes ne’e mosu pro-kontra kona ba desizaun muda kondom ba kontrola aan, maibe importante Timor–Leste foti ona desizaun ida kona ba asuntu ida ne’e.
Enkuantu kona ba stok kondom, nia dehan agora dadaun stok laiha iha armagen, maibe governu hamutuk ho agensia sira halo ona prosesu kompras.
Entretantu, Sekretario Ezekutivu Komisaun Nasional Kombate HIV/SIDA Timor –Leste (KNKS-TL), Daniel Marçal hateten edukasaun mudansa hahalok mak solusaun ba kombate HIV iha Timor–Leste, la’os kondom tanba kondom la 100% proteje ema husi virus ne’e.
“Kondom bele proteje maibe la 100%, ida ne’e mak perigozu tebes tanba ne’e hanesan Timor-oan hau lakohi hanorin hau nia ema atu uza kondom ne’ebe la 100% salva aan husi virus,” nia hateten.
Nia hatutan, hahu iha tinan 2010 Timor–Leste komesa fahe ona kondom no halo promosaun ba utilizasaun kondom, maibe realidade kazu sa’e maka’as, ne’e hatudu katak kondom la’os solusaun uniku.
Maske nune’e, nia dehan komisaun la ignora kondom, nafatin koalia kona ba utilizasaun kondom, maibe iha parte balun deit.
Ne’ebe, nia dehan numeru HIV aumenta la’os tanba desizaun hapara promove kondom iha komunidade en jeral, maibe tanba ema barak iha ona konesementu no konsiensia atu halo teste ba sira nia aan.
Husi dadus ne’ebe registu, nia dehan kuaze 700 ne’e maioria da’et husi relasaun seksual, maibe komisaun nafatin fahe edukasaun ba ema hotu atu kontrola aan, nune’e labele monu ba iha virus ida ne’e.
Iha sorin seluk, inan Georgina Ximenes hateten nia parte rona informasaun kona ba virus ne’e liu husi media nasional sira, maibe la komprende tanba informasaun sira ne’e la klaru ba sira, liu-liu kona ba lala’ok prevensaun.
“Informasaun sira ne’e tenke klaru mai ami, nune’e ami bele komprende hodi fahe fali ba ami nia oan sira ne’ebe tama dadaun ona ba idade joven,” nia husu.
Nia mos, sujere ba komisaun atu utiliza linguazen ne’ebe simples bainhira halo sosializasuan, nune’e inan-aman sira bele komprende no intende tanba nivel edukasaun no konesementu komunidade nian la hanesan.