- Publika iha: 29 Janeiro 2018
Maioria estudantes ne’ebe tama iha Universidade Nasional Timor-Lorosa’e (UNTL) la satisfas ho prosesu selesaun tama ba universidade ne’ebe hala’o husi Ministeriu Edukasaun no Kultura hamutuk ho universidadade, tanba la tuir area ne’ebe sira rasik eskolha.
Estudante husi Fakudade Siensia Sosial no Politika, Deonisia Soares hateten antes ne’e tuir formulariu ne’ebe preenxe, nia hili tiha area seluk ne’ebe nia hakarak, maibe ikus mai, ninia naran sai fali iha departementu seluk.
“Hau hili tiha Departementu lingua Portugues, maibe Ministeriu Edukasaun no Kultura (MEK) muda fali ba iha Departementu Komunikasaun Sosial, prosesu ida ne’e halo hau la satisfeitu,” nia lamentavel, iha Dili.
Situasuan ida ne’e, ikus mai obriga nia tenke muda fali ba iha departamentu lian Portugués iha Fakuldade Edukasaun Artes e Humanidades (FEAH) UNTL.
Nia hateten, antes ne’e bainhira estudantes sekundariu sira tuir ezame nasional, sira haruka estudante sira preenxe formulariu ida hodi hili area ne’ebe sira hakarak.
Nia hateten, bainhíra sira hili opsaun hírak ne’e, sira tenke tuir kritériu. Sé sira la hetan iha opsaun prímeiru, sira bele ba fali opsaun segundu no terseiru. Karik maka la priénse hotu opsaun hírak ne’e, konserteza sira labele liu.
“Ezemplu, hau hili medisína no tuir vaga ne’e presíza ema hamutuk nain 40 deit, ha’u nia valor mós 40, maibe to’o iha ne’ebá ema preenxe tiha ona, entaun hau mai iha opsaun segundu no ikus liu terseiru,” nia fo ezemplu.
Tanba ne’e, nia husu ba Ministeriu Edukasaun no UNTL atu muda tiha sistema ida ne’e, labele difikulta fali estudantes sira ne’ebe hakarak kontinua estudu iha UNTL iha futuru.
Kona-ba preokupasaun estudante sira ne’ebe transfer fali ba departementu seluk, nia dehan antes ne’e parte universidade fo uluk ona avizu.
Entretantu hatan ba kestaun ne’e, Pro-Reitor UNTL asuntu Akademiku Antonio Amaral katak tama iha UNTL presiza duni liu husi selesaun ida ne’ebe rigorozu, tanba estudante barak mak hakarak tama iha UNTL ne’e, tanba ne’e universidade nasional.
Nia dehan, prosesu selesaun ne’e haree husi dokumentu no teste eskrita no intervista, tanba iha tinan hirak liu ba hanesan tinan 2000 to’o 2009, UNTL rasik maka hala’o prosesu ne’e tomak.
Maibe, hahú fali iha tinan 2010 to’o agora, prosesu selesaun dokumentu ne’e hala’o entre ME ho UNTL servisu konjunta hodi haree prosesu ne’e tomak. Prosesu selesaun ne’e rejíme rua. Ida maka rejíme jerál no ida seluk maka rejíme oportunidade.
“Rejíme jerál maka sira ne’ebé gradua iha tinan 2013-2016 nian ne’ebé halo selesaun liu-husi ezame nasionál no depois mós sira ne’ebé iha valor di’ak no preenxe kritériu mak bele liu,” nia hateten.
Kona-ba Rejíme Oportunidade, nia dehan maka estudante sira ne’ebé akaba eskola sekundária iha tinan 2017 no ida ne’e liu-husi teste ne’ebé maka hala’o entre ME no UNTL.
Nia hateten, planu UNTL nian ba iha tinan ida ne’e maka simu deit estudantes 3.264 ne’ebe fahe ba iha departementu hamutuk 9 ne’ebe iha UNTL nia laran.
Enkuantu Minístru Edukasaun no Kultura (MEK), Fernando Hanjam hateten, total estudante liu iha selesaun hodi asesu ba eskola iha UNTL no Institutu Politéknika Betano (IPB), hamutuk kandidatu na’in 3.264.
Nia dehan, husi númeru ne’e estudante hamutuk na’in 2.607 maka pasa liu-husi kritériu rejíme jerál nian no na’in 657 mak tama iha rejíme oportunidade nian ne’ebé foin dadaun mak remata.
“Iha rejíme jerál 54% (1.415) mak estudante feto no 48% (1.192) ba estudante mane. Iha rejíme Oportunidade nian feto ho 49% (323) no estudante mane ho 51% (334),” nia informa.