- Publika iha: 02 Outubro 2017
Fundasaun Alola liu husi programa Hau Hili Atu Kura (HALIKU) servisu hamutuk ho Universidade da Paz (UNPAZ) organiza atividade fahe informasaun kona ba sinais no sintomas kankru susun no servix ba estudantes fakuldade saude publika, ho objetivu hasa’e sira nia konesementu no bele habelar informasaun ba komunidades.
Alende hetan informasaun husi mediku espesialista sira husi Australia, estudantes sira mos hetan oportunidade atu halo pratika direita oinsa halo ezaminasaun baziku ba sira nia susun.
Enkuantu Jerente Programa Saude Inan Ho Oan Fundasaun Alola (FA), Maria Imaculada Guterres hateten estudante sira ne’e estuda espesifiku ba saude publika nian, tanba ne’e importante sira tenke hatene moras kankru ne’e rasik ho nia sintomas, hodi bele ajuda habelar ba komunidade sira hodi bele halo deteksaun sedu ba sira nia an.
“Hasa’e sira nia konesementu ba moras kankru feto, hanesan kankru susun no servix atu sira bele hatene sinais, sintomas hodi bele halo deteksaun sedu ba sira nian aan rasik no halo prevensaun,” nia hateten iha salaun Auditorio UNPAZ, Dili.
Nia hatutan, nudar ema saude publiku estudante sira ne’e iha papel importante tebes atu eduka, habelar informasaun ne’ebe kualidade no lolos ba komunidade sira kona ba moras sira ne’ebe afeita hela komunidade.
Nia informa, alvu ba iha atividade sosializasaun mak estudantes husi nivel sekundario to’o universitario, inan feto sira iha area urbano no remotas tanba dadus hatudu taxa ba moras ida ne’e aumenta maka’as no Timor –Leste seidauk iha fasilidade adekuadu atu halo tratamentu.
Entretantu, Estudante Fakuldade Saude Publika semester II, Ofelia Soares hateten durante ne’e rona no haree informasaun sira kona ba moras kankru susun, maibe nia parte ladun komprende ho diak.
Tanba ne’e, nia dehan ho atividade non- formal sira ne’e importante tebes atu hasa’e konesementu estudante sira nian ba moras sira ne’ebe liga ho situasaun real iha sosiedade.
“Hau nia sujestaun, karik iha posibilidade bele mai fahe tan informasaun sira ne’e ba ami hodi hasa’e ami nia konesementu diak liu tan, liu –liu riskus ba moras ne’e nune’e ami bele habelar fali ba ema seluk,” nia sujere.
Nia rekonese, informasaun foun ne’ebe nia hetan iha eventu ne’e mak moras kankru serviks ho nia sintomas no ezeminasaun prevensaun sira ne’ebe feto sira presiza halo hodi prevene aan husi virus Human Papilloma (HPV).
Nia hatutan, ho atividade ne’e sira bele hetan mos informasaun kona ba fasilidade no ekipamentus ne’ebe disponivel iha Timor-Leste ba moras rua ne’e no prosesu tratamentu ba moras rua ne’e.
Iha parte seluk, Dekanu Fakuldade Saude Publiku Martinus Nahak hateten mekanismu ida ne’e mak universidade sempre halo hodi eleva konesementu estudante sira nian liu husi organiza wokshop, seminar ba issu tematiku sira.
Nia dehan, dadus balun hatudu Timor –Leste epidemologia moras lahada’et liu –liu kankru susun ba feto sira komesa aas no seidauk iha kondisaun atu halo tratamentu, tanba ne’e importante atu fahe informasaun ba komunidade sira atu komprende hodi prevene aan.
“Ho informasaun ne’ebe sira hetan, sira nia papel atu habelar informasaun sira ne’e ba ita nia komunidade liu –liu ita nia feto sira ne’ebe iha area rural,” nia hateten.
Nia hateten, kestaun importante ida ne’ebe estudante sira hetan mak prosesu halo referral ba iha kazu, nune’e bainhira iha familia ka komunidade ruma ne’ebe sofre moras ne’e bele hatudu dalan hodi hetan tratamentu ne’ebe diak no sedu.
Nia rekonese, partisipasaun estudante menus iha atividade ne’e tanba kalendario akademiku estudante sira feriadu no balun halo programa estudu pratika iha treinu no estagio iha munisipio.
Nia sujere, ba iha governu ho parseiru sira atu kontinua habelar informasaun sira ne’e ba komunidade liu husi fahe pamfletu iha publiku no tau publikasaun bo’ot iha dalan publiku, atu ema hotu bele haree no hatene impaktu husi moras ida ne’e bainhira halo detensaun tarde.
Iha oportunidade ne’e, nia husu mos ba governu foun atu investe ba iha ospital nasional hodi bele fo tratamentu ba moras espesifiku sira hanesan kankru, tumor duke halo referral ba iha estrangeirus ho kustu ne’ebe bo’ot.