- Publika iha: 09 Fevereiro 2016
Prezidente Ba Programa Centru Queshadip Ruak (PCQR), Isabel Ferreira, hateten progama husi centru ne’e ho objetivu atu promove justisa tradisional iha baze, provizoriamente sei paradu hela, tanba presiza halo fali peskiza ba justisa tradisional.
Nia hateten, PCQR ne’e estabelese iha 2014 no agora paradu hela, tenke halo fali peskiza nebe profundu ba justisa tradisional ne’e rasik.
“Tenke halo uluk peskiza ida, rona tan opiniaun hosi sosiadade tomak kona ba justisa tradisioanl, tanba ne’e mak agora dadaun ami sei paradu hela,” Presidente PQR Ferreira hateten, iha Dili.
Nia hateten, objetivu estabelese Centru Queseda Ruak atu informa formalmente ba publiku kona ba kazu saida deit mak presiza resolve liu dalan justisa tradisional no kazu ne’ebe mak presiza uza justisa formal,
Nia dehan, Timor-Leste presiza duni atu promove justisa tradisioanal iha baze, tanba prosesamentu justisa formal la’o neneik liu.
“Sistema judicial ohin loron sai nafatin preokupasaun ba ita hotu,” nia afirma.
Maibe, nia dehan, komisaun ba programa centru queshadip ruak iha tempu badak ho esforsu tomak atu reativa hikas atividade ida ne’e no aprezenta fali planu konkreta ruma hodi hala’o fali dikusaun kona ba oinsa mak bele implementa justisa tradisional ho diak iha komunidade nia le’et.
Nia hatutan, komisaun ba programa centru queshadip ruak toma inisiativa atu diskuti kona ba oinsa funsionamentu no implementasaun justisa tradisional ne’e iha baze, maibe governu no prezidensial mak assume responsablidade tomak ba kestaun ne’e.
Mesmu iha NGO barak mak halo ona peskiza ba justisa tradisional, maibe, nia dehan, komisaun iha komitmentu atu nafatin halo peskiza direitamente hodi haree kona ba lala’ok justisa tradisional ne’e.
Iha parte seluk Diretor Judisial System Monitoring Program (JSMP), Luis Oliveira Sampaio, rekonese agora dadaun programa Centru Queshadip Ruak paradu hela, tanba sei halo hela peskiza justisa tradisional iha baze.
“Dala ruma menus rekursu umanu atu maneja programa ida ne’e atu bele la’o, tanba antes ne’e ami husu atu halo peskiza,” Diretor Sampaio hateten.
Tanba ne’e, nia dehan, tenke halo duni peskiza atu haree nia relevansia ne’e oinsa, no nia aktualidade ne’e oinsa, no nia kontekstu lei formal ne’e hanusa, atu nune’e labele soke malu no labele iha konflito entre lei rua ne’e.