- Publika iha: 29 Janeiro 2013
No ho retorika ne’e mos iha passus pozitivu balun atu luta hasoru korrupsaun. Iha 2009 Parlamento Nasional, ho pressaun atu foti aksaun kona ba korrupsaun, aprova lei ida atu harii Komisaun Anti-Korrupsaun (KAK). Iha tinan 2012 nia final, KAK halao ona nia servisu no iha ona staff atu investiga kazus korrupsaun.
Maibe tanba iha instituisaun ida ne’ebe luta hassoru korrupsaun la os signifika katak sira ne’ebe hetan akuzasaun korrupsaun sei hetan tama komarka. Iha kontextu ne’e kazu korrupsaun hasoru eiz Ministra Justisa Lucia Lobato sei hametin persepsaun no hatudu dala ba oinsa kazua korrupsaun sei hetan rezolusaun iha futuro.
Lobato membro partido Partido Sosial Demokrata (PSD) no nudar Ministra da Justisa iha Governo foin liu ba. Nia hetan akuzasaun korrupsaun iha 2008 wainhira jornal ida publika artigus balun ne’ebe akuza Ministra halo korrupsaun, koluzaun no nepotismo waihira fo tender governo nian. Iha fula Marsu 2012 Parlamento Nasional hasai Lobato nia imunidade politika atu nia bele fo testemunho iha tribunal. Tribunal foti desizaun atu fo pena tinan tolu ba akuzada. Lobato apela desizaun governu nian no lori ba Tribunal Rekursos.
Iha fim 2012 Tribunal Rekurso aumenta pena prizaun Lobato nian from tinan tolu ba tinan lima. Lobato mos ikus fali hateten katak nia mos vitima kona ba ‘perseguisaun politika’ hosi elementus aas governu nian. Partidu PSD nia membros ruan tan ne’ebe uluk tur iha Governo AMP mos hetan akuzasaun korrupsaun, eiz Ministro Negocios Estrangeiros Zacarias da Costa no Vice Primeiro Ministro Mario Carrascalao.
Iha loron Janeiro 23, 2013, Lobato hetan kapturasaun.
Karik nia vitima perseguisaun politika ka la’e, kazu ne’ebe preside ho independente no nia hetan kondenasaun hosi Tribunal Distrital Dili no Tribunal Rekurso. Kazu Lobato sei sai nudar padraun ba kazu seluk ne’ebe sei tuir mai.
Tanba Timor-Leste nunka sassin ba kazu profile aas hanesan ne’e ita seidauk hatene akuzada Lobato sei dadur iha Komarka Glena nia pena tomak tinan lima ka sei daur fali iha uma. Karik akuzada Lobato serve duni nia pena hanesan sidadaun bain-bain seluk ida ne’e sei hatudu duni vitoria ida ba sira ne’ebe luta hasoru korrupsaun iha nasaun laran no mos ba KAK, ne’ebe hetan kritika kona ba la iha poder atu lori kazus korrupsaun ba oin liu hosi sistema tribunal nian to hetan sentensa.
Karik Lobato serve duni nia pena iha komarka entaun kazu ne’e mos refleta duni governo agora nia katak serius atu hatudu governo sei la interfere iha kazu sira ne’ebe hetan akuzasaun korrupsaun.
Maibe karik pena ka sentensa foti no Lobato hetan tratamento espesial no sai hosi komarka sedu ka serve pena iha uma deit, ida ne’e sei hatudu katak impunidade sei nafatin iha Timor-Leste. Ema ne’ebe kaer pozisaun aas la bele hetan tratamento espesial kona ba sistema judicial wainhira sira hetan akuzasaun hola parte iha aktividade kriminal.
La iha ema ida, liu liu eiz Ministra da Justisa, bele konsidera iha sistema judisial nia leten. Se karik iha faze ikus sistema justisa falha atu kondena ema kona ba krimi nia halo, entaun retorika politika no instituisoens ne’ebe luta hasoru korrupsaun la iha kredibilidade. Se karik Timor-Leste atu hadia korrupsaun iha nasaun laran, sidadaun hotu tenki fiar katak sistema justisa iha abilidade atu halo ema responsavel kona ba sira nia hahalok.