Sexta, Março 29, 2024
Total visitors: 766366

Diretur Deparatmentu Operasaun, iha Autoridade Inspesaun no Fiskalizasaun Atividade Ekonómika, Sanitaria no Alimentar Institutu Publiku (AIFAESA, I.P), Gabriel da Costa hateten tama loron bo’ot natal no tinan foun 2022, sira hasa’e ritmu kontrolu presu sasan nesesidade bazika iha merkadu atu komunidade sira bele iha asesu ba ai-han sufisiente.

Diretur Deparatmentu Operasaun iha AIFAESA, I.P, Gabriel da Costa hateten tama loron bo’ot natal no tinan foun 2022, sira hasa’e ritmu kontrolu presu sasan nesesidade bazika iha merkadu atu komunidade sira bele iha asesu ba ai-han sufisiente.

Nia dehan presu nesesidade bazika iha merkadu sei normal hela tanba presu sa’e la liu 10%, maibe ekipa inspektur nafatin halo movimentu kontrolu sai tama fatin armajen, supermerkadu, kios no merkadu tradisional sira.

“Fulan oin ita tama loron bo’ot, entau AIFAESA kontinua kontrola ba kompanha distributor sira, armajen, supermerkadu, loja no kios sira hodi hare folin nesesidades bazika. Maibe ate agora seidauk iha keixa ruma husi konsumedor sira, no ami la hare presu nesesidades bazika sira iha kapital Dili inklui munisipiu Lautem, Viqueque, Ainaro, Manufahi, Bobonaro kontinua lao normal,” nia hateten via telephone.

Nia hateten tuir dekretu lei no 29/2011 konaba presu justu hakerek klaru katak empreza ne’ebe hasa’e folin nesesidade bazika liu 10% krime. Signifika negosiante sira bele hasa’e folin, maibe realidade durante ne’e sira hasa’e folin 5% deit tanba kapasidade kompras komunidade nian lato’o.

Nia fo ezemplu foos 25 kg distributor faan $10.50 no negosiante sira faan fali folin $11-$12, ne’e normal, maibe sira hasa’e to’o $15-$16 dolar amerikadu ne’e krime tenke prosesu tuir lei tanba ne’e husu kolaborasaun konsumedor sira nian atu kontrola mos.

Nia hatutan tuir dekretu lei no 23/2009, artigu 13 konaba multa katak estabelesmentu ekonomika ne’ebe komete inflasaun hanesan faan produtu liu pazu, produtu estragadus, laiha lisensa no lisensa mate hetan sansaun multa ki’ik liu $1,000 to’o $5,000.

Nia informa tinan 2021, sira konsege identifika no loke prosesu administrasaun ba estabelesementu ekonomika kuaze 60 tanba komete inflasaun hanesan faan produtu liu prazu, produtu elezitu, laiha lisensa no lisensa mate.

Iha parte seluk, Membru Parlamentu, Deputado António da Conçeicão hateten servisu kontrolu atividade ekonomika iha rai laran sei fraku no durante periodu Covid-19 servisu ne’e paradu tanba ne’e fo impaktu ba folin nesesidade bazika sa’e iha Dili no afeta makas mos munisipiu sira.

“Intervensaun folin merkadu nian, signifika tenke halo asaun kontrolu armajen sira atu ema labele rai sasan iha ne’eba barak hodi provoka inflasaun folin sasan sa’e no governu tenke sosa produtu sira hatun folin iha merkadu atu halo kompetitividade, ne’e intervensaun indireita ba sasan nia folin tanba populasaun tenke iha asesu,” nia hateten.

Nia dehan problema seluk ne’ebe governu tenke hare mak padraun presu unitariu, liu-liu hatur sasan nia folin tanba realidade ne’ebe akontese loja sira ida-ida tau folin ba sira nia produtu nesesidade bazika.

Nia preokupa iha situasaun pandemia Covid-19, povu barak lakon rendimentu no sasan nesesidade bazika folin sa’e sira laiha kapasidade kompras automatikamente sira laiha asesu ba aihan sufisiente.