- Publika iha: 27 Abril 2021
Ministra da Saúde, Doutora Odete Maria Freitas Belo hateten situasaun surtu Covid-19 iha rai laran tama ona iha faze klasifikasaun transmisaun komunitaria, signifika ema hotu iha risku atu hetan kontaktu ho virus tanba virus ne’e namkari ona iha komunidade nia let.
Nia salienta situasaun real ida ne’ebe ejiji kontribuisaun sidadaun ida-ida nian atu bele responde tanba realidade rekursu limitado intermus rekursu humanu no kapasidade logistika sira.
“Ami prepara antes ona, no ami hateten ona katak ita nia rekursu ne’e limitadu. Ami nia parte ami halo ona ita izola ema 1,000 resin no kuarentina ema 1,000 resin, ne’e laos fasil. Agora oinsa ita sidadaun ida-ida nia kontribuisaun ba nasaun simples tebes kumpri protokolu preventivu hanesan uza maskara, fase liman, labele halibur malu,” nia hateten iha Aeroportu Internasional Presidente Nicolau Lobato Comoro, Dili.
Nia dehan komportamentu no vontade sidadaun sira nian sai fator determinante tebes ba situasaun evolusaun surtu Covid-19 iha rai laran atu labele sai hanesan nasaun India ne’ebe fasilidade saúde laiha kapasidade akumula to’o ema rihun maka mate iha loron ida.
Nia hatutan governu halo esforsu tomak atu prepara kondisaun sira hodi responde ba Covid-19, liu-liu rekursu humanu, kapasidade laboratoriu, fatin izolamentu, ekipamentu mediku no seluk.
Nia informa dadaun ne’e iha ona ventilador hamutuk 45, iha mos ventilador ki’ik sira ne’ebe uza ba kazu moderadu sira iha izolamentu, no sira hamutuk ho parseiru sira kontinau hare ekipamentu sira ne’e atu bele mobiliza hodi prepara.
Iha parte seluk, Diretor Ezekutivu Organizasaun Saúde Ba Ema Hotu (SABEH), Doutor André Belo hateten antes ne’e governu halo esforsu tomak atu evita akontese transmisaun komunitaria, maibe realidade iha ona faze ida ne’e entau iha posibilidade ema hotu hetan infesaun ne’e bo’ot tebes.
“Buat ne’ebe ita tenke halo maka nafatin tuir protokolu prevensaun Covid-19 nian atu bele hapara transmisaun hanesan uza maskara, halo distansiamentu. Hau hanoin difisil hela hakmatek iha uma no halo distansia, maibe hakarak lakohi governu tenke uza forsa atu estabelese regras sira ne’e, se ita lakohi ema barak toba iha izolamentu no tama kuarentina,” nia hateten.
Nia preokupa grupo sidadaun risku a’as iha rai laran numeru bo’ot tebes tanba sidadaun barak sofre moras kronika tensaun a’as, tubercolouse, ran midar, stroke, malnutrisaun no seluk tan.
Alende ne’e, sistema saúde nasional ne’ebe sei frajil tebes tanba limitasaun fasilidade, ekipamentu, rekursu humanu sei kontribui ba situasaun sai grave liu tan.
Nia informa dadus hatudu, kazu sira ne’ebe tama iha kategoria grave laos deit sidadaun sira ho idade 60 ba leten, maibe ho idade 30 mai kraik no idade labarik ki’ik sira mos.
Tuir dadus evolusaun surtu Covid-19 iha Timor-Leste, husi loron 21 fulan Marsu tinan 2020, to’o loron 26 fulan Abril tinan 2021, kazu hamutuk nian 1,949. Husi total ne’e nain 3 maka mate ona, no nain 1,050 halao tratamentu ativu iha sala izolamentu sira, no restu seluk rekuperadu ona.