- Publika iha: 12 Janeiro 2022
Diretur Executivo Servsu Rejistu no Verifikasaun Empresarial, Institutu Publiku (SERVE, I.P), Florêncio da Costa Sanches informa iha tinan 2021, sira rejista empreza nasional no internasional hamutuk 70 mak deside taka totalmente sira nia kompaña iha rai laran tanba impaktu husi situasaun politika rai laran no surtu Covid-19 durante tinan hat ikus ne’e.
Nia salienta numeru ida ne’e iha redusaun kompara ho tinan 2020, tanba empreza barak konsegue sobrevive ho politika planu rekuperasaun ekonomia ne’ebe governu implementa hanesan programa sesta bazika.
“Ida ne’e ita kompara ho tinan kotuk ne’e diak oituan tanba sira barak mak taka deit atividade to’o situasaun fila fali ba normal sira mai hatama pedidu re-ativa, ne’e mak ita hakarak,” nia hateten via telefone.
Nia hateten empreza 70 ne’ebe deside taka kompaña iha tinan 2021, 80% kategoria empreza internasional no 20% nasional tanba razaun laiha ona rendimentu atu bele selu trabalhador, arendamentu, bee, eletrisidade no taxa.
Nia hatutan kompaña internasional sira ne’e barak liu iha area konstrusaun no retalho nian, maibe empreza nasional sira ne’ebe deside mos taka totalmente kompaña ne’ebe barak liu iha setor turismu nian, liu-liu restorante sira.
Nia informa hahu tinan 2020, reseitas domestika non minarai tun makas 60% ne’e situasaun ne’ebe grave tanba ne’e enkoraja empreza sira ne’ebe kontribui taxa ba estado atu hare fali oportunidade negosio iha setor produtivu sira hanesan agrikultura, pekuaria no turismo nian.
Nia dehan bazea ba dadus estatistika SERVE nian hatudu total empreza ne’ebe rejistu no iha legalidade hamutuk 35,822 mil resin, kompostu husi kategoria empreza laos kompaña iha 18,644, kompaña Unipesoal iha 12,172, kompaña pur-qoutasaun Limitada iha 4,799, sosiedade anonima iha 82, kompaña internasional iha 119 no empreza publika estado nian iha 6.
Iha parte seluk, Presidente Konfederasaun Sindikatu Timor-Leste (KSTL), Almerio Vila-Nova Gouveia hateten iha tinan 2021, sira rejista kazu disputa laboral hamutuk 180, ne’ebe maioria hapara relasaun servisu tanba kompaña barak deside taka ho rajaun laiha ona rendimentu.
Nia dehan husi kazu 180 ne’e, sira konsege halo aproximasaun ho empreza sira hodi buka solusaun ne’ebe benefisia parte rua kompaña no trabalhador sira, maibe iha kazu 5 mak sei prosesu hela iha komisaun arbitrajen trabalho.
“Ami nia observasaun numeru dezempregu aumenta, uluk ita nia dezempregu rejistu 11%. Maibe ita hare tinan hat nia laran hahu tinan 2017 mai 2019, to’o mai agora ho situasaun Covid-19 ne’e ita nia prediksaun numeru dezempregu bele atinji ona 22% tanba ita kompara ho numeru forsa laboral ne’ebe aumenta kada tinan ita halo balansu ho merkadu trabalho ita hare laiha disponibilidade kampu servisu durante tinan hat nia laran. Ema barak lakon servisu tanba kompaña barak mak taka sira nia negosio iha situasaun Covid-19 nia laran sira lakon rendimentu entau hili taka no fila ba sira nia rai tanba ne’e ami nia observasaun numeru dezempregu ne’e bele atinji ona 22% ba leten,” nia hateten.
Nia sujere governu atu halo peskiza hodi hatene numeru dezempregu iha rai laran hodi kria planu investimentu ida ne’ebe diak iha setor produtivu sira hodi fo servisu barak liu tan ba iha timor oan sira iha rai laran alende haruka ba rai liur.