- Publika iha: 16 Outubro 2020
Eis Presidente da Republika no Premio Nobel da Paz, Jose Ramos Horta hateten jornalista nain lima (5) ka Balibo V, la mate iha tiru malu, maibe militar Indonesia sira kaptura moris no oho sira, tanba ne’e responsabilidade governu Indonesia nian, laos rai seluk no ema seluk.
Nia dehan, jornalista nian 5 refere inklui, Greg Shackleton, Tony Stewart, Brian Peters, Malcolm Rennie no Gary Cunningham, no militar Indonesia oho iha tinan 45 liu ba, iha tinan 1975, maibe seidauk hetan justisa.
“Jornalista sira mate ne’e sira la mate iha tiru malu, sira kaptura moris no oho sira iha ne’e [Balibo]. Ne’e responsabilidade Indonesia nian laos rai seluk no laos ema seluk. Tinan 45 liu ona devia fo korajen admitida buat ne’ebe akontese, laiha ema ida ne’ebe bele kulpa iha governu atual,” nia hateten bainhira partisipa iha serimonia komemorasaun trajedia Balibo V iha Balibo, munisipio Bobonaro.
Nia dehan, governu atual devia mos ho honestidade fo historia sira ne’e ba povu Indonesia, povu Timor, povu Australiano, povu Reinu Unidu no Nova Zelandia tanba jornalista sira ne’e nian rua mai husi Australia, nain rua Reinu Unido no ida nasionalidade Nova Zelandia.
Nia hatutan, jornalista sira ne’e servisu iha kanal 7 no 9 televizaun Australia nian no sira to’o iha Dili iha tinan 1975, halao knar profesionalismu nian, liu-liu fo sai informasaun sira kona ba buat ne’ebe akontese iha rai laran iha tinan 45 liu ba.
Nia informa, jornalista estranjeiru ne’ebe sakrifika aan laos deit nain lima ne’e, maibe lubun ida inklui mos jornalista Rojer East ne’ebe hetan ezekusaun husi militar Indonesia iha loron 7 fulan Dezembru tinan 1975.
Entretantu, Diretor Executivu Sentru Nasional CHEGA, Hugo Maria Fernandes hateten konflitu hahu husi tinan 1975 to’o 1999, ema rihun ba rihun mak sakrifika aan hodi hato’o buat simples ida mak direitu autodeterminasaun iha Timor-Leste.
“Iha asuntu balun seidauk resolve, ohin hau dada lia ho eiz presidente Jose Ramos Horta katak governu Australia, Nova Zelandia, no Inglatera, sira iha responsabilidade atu hato’o mai ita tanba sa trajedia ne’e akontese. Ida ne’e hanesan hau dehan luta naruk ne’ebe ita tenke halo hamutuk ho komunidade no ita nia autoridade sira iha nivel nasional to’o ida ki’ik liu,” nia hateten.
Nia espera, liu husi ezebisaun sira no komemorasaun sira atu fo hanoin katak akontese trajedia ida iha tinan 45 liu ba no iha ema rihun mak mate.
Iha parte seluk, Ministru Asuntu Parlamentar no Komunikasaun Sosial, Francisco Jeronimo hateten pozisaun governu nian mak nafatin husu responsabilidade governu Indonesia nian ba aktu ida ne’e tanba jornalista sira ne’e laos tiru malu mak mate, maibe oho.
“Tuir los governu Indonesia tenke koalia no introdus ona baut ruma hateten lolos tanba sira mai iha ne’e laos mai halo buat ruma ladiak iha ne’e, hasai sira nia vida ne’e laos Timoroan tanba ne’e ita nia pozisaun mak ita koalia nafatin atu husu responsabilidade ba iha governu Indonesia,” nia hateten.