Sexta, Abril 19, 2024
Total visitors: 766366

Ministru Agrikultura no Peskas (MAP), Pedro dos Reis hateten relatóriu analiza faze klasifikasaun integradu seguransa ai-han IPC agudu tinan 2022, hatudu 300,000 ou 22% populasaun Timor-Leste mak dadaun ne’e enfrenta kondisaun inseguransa ai-han agudu.

Ministru Agrikultura no Peskas (MAP), Pedro dos Reis hateten relatóriu analiza faze klasifikasaun integradu seguransa ai-han IPC agudu tinan 2022, hatudu 300,000 ou 22% populasaun Timor-Leste mak dadaun ne’e enfrenta kondisaun inseguransa ai-han agudu.

Nia salienta analiza ne’e relata númeru aas iha munisípiu 11 husi munisípiu 14, ne’ebé iha hela faze krije iha períodu dadauk ne’e nomós períodu projetadu, no iha munisípiu tolu mak kategoriza ba faze presaun tanba dadus hatudu 262,000 populasaun mak projeta atu enfrenta inseguransa aihan iha períodu oin mai, liu-liu fulan maiu to’o setembru 2023.

“Kooperasaun forte entre agrikultura no setór relevante sira ba klimátika ne’e krítiku tebes ba ai-han seguru, ne’ebé sai hanesan problema maiór ne’ebé mak ita-nia nasaun hasoru. Liuhusi utilizasaun IPC agudu, ne’ebé iha hanesan ferramentu multi-setór no globál nian hodi analiza ba seguransa ai-han”.

“Ita bele kompleta esforsu ne’ebé iha ona antes atu identifika populasaun sira-ne’ebé mak vulnerável liu no bele akonsella diak liután bele foti ita-nia desizaun ba ema sira-ne’ebé mak foti desizaun ho dadus ne’ebé reál,” nia hateten bainhira partisipa iha lansamentu relatóriu analiza IPC agudu iha salaun Elizabeth City 8 Manleu, Díli.

Nia rekoñese produsaun rai-laran seidauk bele koresponde ba nesesidade nasionál, maibé esforsu ne’ebé hala’o tinan hirak ikus ne’e konsege hasa’e produtividade produsaun husi tonelada 76,000 iha 2021, sa’e ba tonelada 86,000 iha 2022. Tanba ne’e nafatin halo esforsu atu mellora infrastrutura no introdús polítika sira-ne’ebé enkoraja agrikultór sira hasa’e produsaun.

Nia hateten sira iha eskavatór haat ne’ebé movimentu atu normaliza irigasaun sira atu fasilita agrikultór sira hala’o atividade.

Nia informa fatór save sira-ne’ebé kontribui ba inseguransa ai-han mak laiha kapasidade atu kompra ba populasaun ne’ebé mukit liu iha sosiedade, surtu Covid-19 no funu entre Rusia no Ukraina ne’ebé implika ba presu ai-han no mina sa’e tanba ne’e kapasidade uma-kain sira atu asesu ba ia-han tuun. No enfrenta mós dizastre naturais iha tinan 2021-2022, ne’ebé signifikante tebes hatuun kapasidade kompra sosiedade nian hodi lori sira to’o iha kondisaun inseguransa aihan iha longu prazu.

Iha parte seluk, Prezidente Asosiasaun TANE Konsumidór, António Ramos da Silva hateten Timor-Leste nasaun konsumidór katak produtu ai-han barak mai husi rai seluk, automatikamente akontese situasaun sira hanesan pandemia Covid-19 ho tan funu iha Rusia no Ukraina implika kedas ba presu merkadu iha situasaun ne’ebé ema barak laiha rendimentu.

“Liga ba poder ou kapasidade kompra ne’e fatór ida determinante mak ema tenke iha rendimentu. Enkuantu asesu ba empregu laiha klaru rendimentu laiha kapasidade kompra mós afeta, sa tan ho folin sasan ne’ebé sa’e (karun),” nia hateten.

Nia husu autoridade inspetór sira atu halo inspesaun ne’ebé regulár ba operadór ekonómika sira atu sira labele aproveita situasaun governu hasa’e impostu produtu seletivu, ne’ebé iha de’it item rua ba konsumu nian hanesan masin midar no bebidas midar sira la’ós produtu hotu.

Nia hateten iha dekretu lei númeru 29/2022 kona-ba presu justu, hakerek klaru operadór ekonómia sira-ne’ebé halo negósiu faan tutan nia presu labele ultra pasa 20% no distributór sira faan presu labele liu 15%, kuandu liu ida-ne’e krime tenke prosesu tuir lei.