- Publika iha: 22 Outubro 2020
Komisaun Nasional Kankru Susun iha Timor-Leste (KNKS-TL) servisu hamutuk ho Organizasaun Fundasaun Alola (FA) sensibiliza meius deteksaun sedu moras kankru susun ba Organizasaun Naun Govermental (ONG) feto sira ho objetivu kontinua habelar informasaun ba feto sira iha area rural.
Diretora FA, Maria Imaculada Guterres espera organizasaun feto sira hotu bele kontribui hodi habelar informasaun kona ba moras kankru no fator risku sira ba feto maluk sira iha area rural atu sira bele prevene aan no halo deteksaun sedu tanba dadus ne’ebe registu iha hospital, 50% ne’ebe deteta iku ho estadu avansadu ona.
“Ita hatene katak agora kazu kankru susun ne’ebe registu iha hospital domina ho avansadu. Ita lakohi akontese beibeik iha futuru, entaun bainhira informasaun sira ne’e lao ema hotu hatene ona halo deteksaun sedu bele garante salva vida,” nia hateten bainhira partisipa iha sensibilizasaun iha salaun Mascarinhas, Dili.
Nia esplika, meius ne’ebe simples ba feto maluk sira atu halo ezaminasaun rasik ba susun mak faze primeiru hasai bluza no tau liman iha kanotak hare didiak susun iha lalenok oin karik iha kafuak ruma, susun kulit namkurut hanesan sabraka kulit, ka susun matan tama. Faze segundu buti susu matan hodi hare karik likudu ka be’en ne’ebe la normal hanesan mutin kahur ho ran. Faze terseiru, toba tun uza lima loos kaer haleu susun parte karuk no troka malu atu bele detekta sedu karik iha buat ruma la normal bele lalais hasoru profesionais saúde sira atu halo investigasaun klean.
Nia informa, tempu ne’ebe diak atu halo ezaminasaun fisiku ba aan rasik mak loron 7 to’o 10 depois mesturasaun kada fulan, no ba inan sira ne’ebe fo susu hela oan halo ezaminasaun depois fo susu.
Entretantu, Vice Presidente Komisaun Nasional Kankru Susun Timor-Leste, Doutor Raimundo Dos Santos husu feto sira atu hatoman aan halo ezaminasaun fisiku ba susun hodi hatene tuir no labele sente moe no tauk halo konsulta, bainhira detekta buat ruma la normal iha parte susun.
Nia dehan, kazu kankru susun sira ne’ebe detekta sedu sira bele halo operasaun no salva vida, liu-liu sira bele moris to’o tinan barak taan, maibe dala barak kazu ne’ebe registu iha hospital ho avansadu labele salva.
“Hau hanoin sira nia partisipasaun ohin diak tebes, sira rona ho kuidadu absorve informasaun sira ne’e ho maximu no analiza informasaun sira ho diak tanba ne’e mak sira fo pergunta ne’ebe mesak kualidade, ita bele halo avaliasaun liu husi sira nia perguta sira,” nia hateten.
Nia dehan, ema hotu tenke preokupa no fo atensaun ba moras kankru iha Timor-Leste, liu-liu kankru susun tanba pasiente barak ho idade reprodutiva no detekta tarde labele salva vida.
Iha parte seluk, membru konselho Rede Feto, Merita de Jesus Marques hato’o agradese ba ekipa mediku husi hospital nasional ne’ebe fahe ona informasaun ba organizasaun membru sira atu sira mos bele iha kuñesimentu no informasaun ne’ebe loos hodi habelar ba feto maluk sira iha area rural.
“Ami agradese tebes tanba ekipa ida ne’e nia suporta ba ami bele habelar tan informasaun sira ba feto maluk sira iha area rural. No ami husu nafatin ekipa hospital no Fundasaun Alola nian atu apoia membru sira iha munisipio sira,” nia hateten.
Nia espera, organizasaun membru sira ne’ebe hetan ona informasaun baziku kona ba kankru susun no fator risku sira bele hatutan ba feto maluk sira iha area rural no bele ajuda halo referral, bainhira identifika pasiente ruma iha area rural.