- Publika iha: 25 Janeiro 2021
Kordenadora programa Hau Hili Atu Kura (HALIKU), iha Organizasaun Fundasaun Alola, Pascoela Barreto hateten iha tinan 2020, pasiente kankru susun nain 3 husi nain 28 ne’ebe sira akompanha halo tratamentu mate tanba kondisaun tama ona iha grau avansadu.
Nia dehan, moras kankru susun bele kura, bainhira halo deteksaun sedu no tratamentu apropriado tanba ne’e nia enkoraja ema hotu ne’ebe hetan ona informasaun kona ba sinais no sintomas kankru susun bele liga ba sira ou ba sentru saúde besik atu halo referral mai hospital nasional.
“Ami iha servisu diak tebes ho hospital nasional. Ami iha pesoal emergensia iha ne’eba, entaun pasiente sira telefone mai ami liga direta ho pesoal ne’e hodi hetan atendimentu. Tanba sira mai diretamente hospital ema sei la atende sira no sei husu karta referral,” nia hateten iha servisu fatin Maskarinhas, Dili.
Nia dehan sidadaun barak mak sofre no balun mate ona tanba moras kankru, maibe atendimentu ba moras kankru iha Timor-Leste tantu diagnostika no intervensaun mediku seidauk disponivel.
Nia hateten durante ne’e sira fo apoia osan ba pasiente balun atu halo diagnostika hanesan biopsy iha rai liur liu husi hospital privado sira.
Nia haktuir kondisaun sira ne’e halo pasiente sira lakon konfiansa no vontade atu halo tratamentu tanba pasiente barak mai husi area rural ho kondisaun ekonomia ne’ebe minimu.
Nia informa sira kontinua halo esforsu halibur fundus hodi apoia pasiente kibit laek sira halo tratamentu no nafatin halo sensibilizasaun publika ba komunidade sira kona ba prevensaun no sinais-sintomas kankru susun.
Entretantu, mediku espesialista medisina interna, Mateus Pinheiro hateten tratamentu ba moras kankru tenke bazea ba rezultado diagnostika histopatologia, ne’ebe iha Timor seidauk iha.
Nia dehan diagnosa histopatologia mak sei hateten ba mediku sira tipu kankru no nia nivel grau atu bele deside tratamentu.
“Rejimentu sira ne’e depende ba histopatologia, maibe ita laiha buat ne’e entau tratamentu ne’ebe baibain halo iha ne’e depois diagnosa klaru iha rai liur ne’eba hanesan Indonesia, Malaysia no Singapura mak mai kontinua iha ne’e,” nia hateten.
Nia dehan tratamentu kontinuasaun iha hospital nasional mos dala barak hasoru obstaklu hanesan stok medikamentu ba tratamentu laiha.
Entretantu, Xefe departamentu moras lahada’et, iha Ministerio da Saúde, Doutor Frederico Bosco rekonhese kapasidade diagnostiku no tratamentu ba moras lahada’et, liu-liu kankru no fuan sei limitado tebes.
“Klinikamente ho buat ne’ebe mediku sira bele hare hanesan evolusaun kanek no bubu iha susun, maibe atu konfirma ema ne’e sofre kankru tenke mai iha hospital nasional hodi halo diagnostiku konfirmatorio liu-liu biopsy, no dala barak iha ne’e laiha entau ita tenke haruka ba liur hodi konfirma. Ne’e mak ita nia limitasaun,” nia hateten.
Nia dehan liu husi visita Saúde na Familia (SnF), profesionais saúde sira mos identifika pasiente balun ho sintoma kafuak, bubu iha susun no sira halo referral mai iha hospital nasional.
Nia informa seidauk iha peskiza nasional ida atu bele fo sai kona ba prevalensia moras kankru iha rai laran, maibe ministerio ho apoia husi Organizasaun Mundial Saúde (OMS) estabelese ona sistema registu kankru susun iha tinan 2020.