- Publika iha: 20 Outubro 2016
Parlamentu Nasional (PN) hahu loke diskusaun ba proposta lei No 26/III/III kona ba kombate trafiku humanu iha rai laran.
Proposta lei ne’e mosu, ho objetivu atu responde ba nesesidade krime trafiku humanu ne’ebe agora dadaun akontese mos iha rai laran.
Prezidente Komisaun A Parlamentar (konstituisaun, administrasaun publika e poder local no anti korupsaun), Deputada Carmelita Moniz hateten nudar nasaun ne’ebe ratifika ona konvensaun internasional bar-barak, Timor-Leste iha obrigasaun atu hamosu lei sira ne’e hodi responde ba iha tratadus ne’ebe iha.
“Lei ne’e importante tebes no dignifika mos ita nia rain, tanba ita adopta konvensaun internasional sira,” nia hateten durante diskusaun ba proposta lei ne’e iha plenaria.
Tanba ne’e, nia husu partisipasaun maximu husi membrus deputadu/a sira atu lei ne’e bele hetan aprovasaun iha tempu badak, tanba mandatu legislasaun ida ne’e nia besik remata ona.
Proposta lei ne’e hetan apresiasaun husi Konselho Ministru iha fulan Marsu tinan 2015 no submete ba iha PN iha Maio 2015 hodi loke prosesu konsultasaun ho entidades publiku sira kona ba kontiudu lei ne’e.
Entretantu Ministru Justisa, Ivo Valente hateten iha razaun lubuk ida ne’ebe dudu governu hodi hamosu proposta lei ida ne’e.
Nia hateten, iha artigu 163 kodigu penal koalia ona kona ba kombate trafiku humanu durante ne’e, maibe seidauk espesifiku.
Tanba ne’e, sira hamosu lei espesifiku ida ne’e hanesan baze ida ba autor judisiario sira hodi foti desizaun ne’ebe diak ba kombate krime ida ne’e iha rai laran.
“Iha lei ne’e, alende fo kastigu todan ba ema ne’ebe involve krime, fo mos protesaun ba vitima sira tanba sira iha direitu atu hetan asistensia ruma liga ba sira nia situasaun no kazu,” nia esplika.
Iha lei ne’e mos, nia hateten sei koalia kona ba prevensaun ba krime trafiku humanu, liu –liu halo sosializasaun ba sosiedade kona ba lala’ok no impaktu husi krime ida ne’e.
Nia hateten, iha lei ne’e define klaru kompetensia entre ministerio kompetente sira (ministerio saude, ministerio edukasaun, ministerio solidaridade social, ministerio interior, ministerio negosio estrangeirus e kooperasaun inklui sosiedade sivil sira) atu responde ba iha krime ida ne’e.
Rekonese, katak Timor –Leste seidauk iha estatistika lolos kona ba krime trafiku humanu, maibe realidade krime ida ne’e akontese tanba autor balun iha ona prizaun.
Tuir kazu ne’ebe akontese foin lalais, iha ema (individu) ida ne’ebe hakarak lori sai feto foinsa’e lubuk ida husi Timor, maibe iha aero portu autoridade seguransa sira konsege detekta no agora iha hela prosesu justisa.
Nia dehan, ho kazu sira ne’e, hatudu katak Timor –Leste la’os deit nasaun destinasaun maibe nasaun ne’ebe ema bele explora nia ema sira.
Iha parte seluk Diretora organizasuan Rede Feto, Dinorah Granadeiro hateten trafiku humanu ne’e krime grave ne’ebe afeta ba iha grupos vulneravel (feto no labarik feto) sira.
“Ita espera membru parlamentu sira konsidera hanesan prioridade atu bele aselera lalais aprovasaun lei ne’e,” nia esperansa.
Nia dehan, organizasaun feto pronto servisu hamutuk ho governu hodi halo prevenesaun no fo asistensia ba vitima sira.