Diretora Sentru Edukasaun no Informasaun Ambiental, iha Sekretario Estado do Ambiente (SEA), Aménica Machado Fernandes hateten brigada ambiental nain 500 halao hela atividade hamos lixu, kuda ai oan, estabelese trasu iha area konsteira no foho leten, hodi prevene erosaun no inundasaun iha sidade Dili.

Diretora Sentru Edukasaun no Informasaun Ambiental, iha Sekretario Estado do Ambiente (SEA), Aménica Machado Fernandes hateten brigada ambiental nain 500 halao hela atividade hamos lixu, kuda ai oan, estabelese trasu iha area konsteira no foho leten.

Nia dehan faze primeiru atividade sira ne’e halao iha zona 9 maka zona I iha aldeia mate moris Comoro nian, sira kuda ai oan no estabelese trazu hodi filtra udan bee ba rai okos. No zona II iha suku Bebonuk tasi ibun, sira hamos lixu no kuda feuk tasi. Zona III iha tasi ibun area pantai kelapa, sira hamos lixu no kuda feuk tasi. Zona IV iha tasi ibun suku Motael, sira hamos lixu no kuda ai oan. Zona V iha Bidau Santana, sira halo atividade hanesan. Zona VI-VII iha Dare, sira kuda ai oan no kria trasu. Zona VIII iha Aldeia Mate Moris suku Vila Verde, sira kuda ai oan no kria trasu iha foho leten. Zona VIIII iha Manleuana atividade hanesan kuda ai oan no kria trasu.

“Ita nia topografia Timor-Leste nia kondisaun ne’e elevasaun ne’e makas tebes, entau iha tempu udan ho intensidade bo’ot no ita lahalo trasu bee tun hotu mai ha sidade laran maka akontese inundasaun,”

“Objetivu husi estabelese trasu ou kadalak iha foho leten ne’eba atu satan bee sira iha foho leten labele mai iha sidade laran, maibe inflitra bee sira ne’e tama ba rai laran,” nia hateten via telephone.

Nia dehan pontu devista ambiente nian konaba sidadaun sira halo uma iha foho leten estraga fezetasaun no la kuda ai barak maka sei fo risku bo’ot hamosu erosaun no inundasaun iha sidade laran.

Nia espera ho involvimentu brigada ambiental nian hodi halo asaun preventive sira iha area kosteira no foho leten, bele fo ezemplu ba komunidade sira atu hadomi liu tan ambiente iha foho leten sira.

Nia informa iha tinan 2020, governu ho apoia fundus husi UNDP lansa inisiativa hamosu brigada ambiental ho programa hamutuk servi komunidade no Dili verde hodi eduka komunidade sira protese ambiente. Programa ne’e hetan apoia fundus ho montante $ 52,000 resin ba faze dala tolu to’o fulan Agostu tinan 2021.

Iha parte seluk Presidente Plataforma Nasional Bee, Saneamentu no Ijiene Timor-Leste (PNBESI-TL), Koko Valenti hateten iha fator tolu maka kontribui makas akontese inundasaun iha sidade Dili, hanesan sistema infrastruktura drainage la meilhora, laiha planeamentu teritorio urbanu no laiha liña kordenasaun ne’ebe diak entre ministerio sira atu halo asaun konkretu hodi rezolve problema inundasaun iha sidade.

Nia konsente jestaun lixu sai hanesan fator risku ida, maibe laos kestaun bo’ot ne’ebe hamosu inundasaun iha sidade laran hodi lori ema no estraga infrastruktura bazika sira.

“Publiku koalia laiha konsensia liga ho jestaun lixu ne’ebe soe lixu arbiru, maibe hau ida ne’e laos kestaun bo’ot. Primeiru implementasaun lei no 6/2017 konaba planeamentu territorial, liu-liu iha urbanu nian ne’e lao ladun diak. No ida seluk maka kordenasaun liña ministerio sira ne’ebe lao ladun diak tanba ami hare hanesan kanalizasaun akontese liña eletrisidade ba hatur tan iha ne’eba, entau ida halo ida ba sobu. Ita la hadia sasan sira ne’e ho diak,” nia hateten.

Nia dehan tinan rua tutuir malu akontese inundasaun bo’ot iha sidade Dili no rezulta ema barak lakon vida inklui estraga infrastruktura bazika sira tanba konsekuensia servisu asaun sira ne’ebe la konkretu atu meilhora drainage no problema planeamentu teritorioal ne’ebe ladauk implementa ho diak ema hotu livremente harii hela fatin risku sira.