- Publika iha: 29 Outubro 2020
Vice Presidente Komisaun Nasional Kankru Susun Iha Timor-Leste (KNKS-TL), Doutor Sirurgia Raimundu dos Santos hateten taxa mortalidade pasiente kankru susun iha Hospital Nasional Guido Valdares (HNGV) atinji 80% husi nain 360 kazu ne’ebe registu iha tinan 2015 to’o mai tinan 2020, tanba tarde aprezenta aan ba profesionais saúde sira.
Nia salienta, numeru ida ne’e sira ne’ebe mai aprezenta aan iha fasilidade saúde tanba seidauk iha peskiza nasional kona ba kankru susun nian iha rai laran Timor-Leste, signifika iha ema balun mate deit iha uma.
“Nain 300 resin kazu ne’e hanesan foho ida iha tasi laran karik ita hare tutun deit okos seidauk hare tanba ita nia maluk sira kontinua pratika tratamentu tradisional, lahatene oinsa mai to’o iha hospital, no sei konsidera moras ne’e segredu, ema labele hatene,” nia hateten bainhira halo sensiblizasaun prevensaun no deteksaun sedu ba kankru susun ba organizasaun feto sira iha salaun NGO Fundasaun Alola Maskarinhas, Dili.
Nia dehan, iha Timor-Leste problema bo’ot mak dala barak selula kankru daet ona ba orgaun seluk, liu-liu tama ona avansadu mak foin mai aprezenta aan tanba sei kafuak ki’ik iha uma deit no taka ho aitahan sira.
Nia haktuir, kazu kankru susun ne’ebe aprezenta aan iha hospital dala barak da’et ona ba pulmaun halo pasiente dada iis labele ona mak ba hospital, maibe mediku sira labele halo buat ida.
Nia informa, estudu iha nasaun dezenvolvidu sira hatudu, pasiente sira ne’ebe detekta sedu estadu ida (1) halo operasaun no tratamentu kompletu probalilidade moras 95% to’o 100% bele moris to’o tinan lima tan. No sira ne’ebe detekta iha estadu rua (2) probabilidade moris 86% bele moris to’o tinan lima tan, maibe estadu tolu (3) no estadu hat (4) nia probabilidade moris 20% deit.
Iha parte seluk, Diretora Organizasaun Fundasaun Alola, Maria Imaculada Guterres hateten pasiente ne’ebe sira akompania husi 150 ne’e nain 10 mak mate ona tanba aprezenta tarde hodi halao tratamentu.
Nia dehan, kankru susun ne’ebe sira identifika no halo referral ba hospital nasional kuaze 50% paleativus, signifika estadu 3 no 4 ona, tanba ne’e sira hetan deit aimoruk atu hakmaan sira nia moras hodi hein destinu.
“Foin dadaun ita hare numeru mate aumenta tan. Ita nia maluk feto sira ikus ne’e ami akompanha ida mate tan ho kankru susun. Fator ida ne’ebe halo ita feto sira ba tarde hospital ne’e mak moe doutor sira hare ita nia isin,” nia hateten.
Nia dehan, pasiente sira ne’e mesak idade reprodutivu, hahu husi tinan 18 ba to’o iha 40 sira, ne’e tanba ne’e sira laiha informasaun kona ba sitomas moras kankru susun no tratamentu sira.
Nia hatutan, iha Timor seidauk iha sentru tratamentu ba paleativus, tan ne’e dala barak pasiente sira ne’ebe ho estadu 3 ba 4 ne’e, familia lori fila ba uma hodi hein mate.