Xefe Unidade Histopatologia iha Hospital Nasional Guido Valdares (HNGV), Mediku Patologista Odelia dos Reis hateten governu halo ona investimentu sosa makina estudu histologia, maibe servisu seidauk lao tanba reajente laiha; entau obriga teste ida ne’e halo referral ba rai liur.

Xefe Unidade Histopatologia iha Hospital Nasional Guido Valdares (HNGV), Mediku Patologista Odelia dos Reis hateten governu halo ona investimentu sosa makina estudu histologia.

Nia dehan, padraun atendimentu lolos unidade ida ne’e mak estudu sitologia, histologia, no imunositokomia, maibe sira foin bele halo deit estudu sitologia tanba estudu rua ne’e reajente laiha.

“Ami nia padraun servisu lolos mak halo estudu sitologia, histologia no imunositokomia, maibe realidade ita nia servisu ne’ebe bele halo iha ne’e mak sitologia. Estudu histologia no imunositokomia ita seidauk bele halo tanba ita hein hela reajente, no limitasaun rekursu umanu. Iha ne’e hau mesak deit no tekniku ida deit, entaun ami halo mak sitologia,” nia hateten iha servisu fatin Bidau, Dili.

Nia dehan, estudu sitologia ne’e atu suporta no ajuda diagnosa ba mediku sira atu bele halo tratamentu no intervensaun medica ba pasiente.

Nia hatutan, estudu sitologia 70%-80% fo diagnosa ne’ebe loos, maibe tenke iha kapasidade no abilidade adekuadu atu hasai amostra halo analiza buka tuir selula ida-ida no hare nuclear ida-ida liu husi microskopu hodi jutifika tumor ruma ganas ou ginak.

Nia haktuir, diferente ho estudu histologia ne’e mediku sira halo tiha operasaun ba bubu lori bubu ne’ebe hasai koa ki’ik tiha hodi hare grupo selula no nia origin tanba ne’e rezultado lolos liu hodi atu ajuda mediku sira halo intervensaun lalais.

Nia hatutan, bainhira rejente iha ona sira presiza tan formasaun fali antes halo atendimentu tanba sira nia estudu remata kleur ona, no durante ne’e lahalo atendimentu.

Nia informa, hahu fulan Janeiru to’o Outubru tinan 2020, sira regista ona pasiente ne’ebe halo estudu sitologia hamutuk 1,021, maioria moras tiroid, susun, no bubu iha kakorok. Husi total refere nain 225 mak identifika tumor ganas, no 791 tumor ginak.

Alende ne’e sira mos halo estudu Pap-smear; liu-liu prevensaun ba moras kankru serviks ho total kazu hamutuk 34.

Entretantu, Diretora Organizasaun Fundasaun Alola, Maria Imaculada Guterres hateten ekipa komisaun nasional kankru susun rekolha hela dadus atu bele sai hanesan evidensia forte ida hodi halo advokasia ba governu kona ba importansia estudu histopatogia atu bele ajuda mediku sira salva inan sira husi moras kankru susun.

“Espera ita nia governu bele fo atensaun ba asuntu sira ne’e atu bele investe ba diagnosa no tratamentu iha rai laran,” nia hateten.

Nia dehan, durante ne’e sira ajuda finanseiru ba pasiente kibi’it laek sira atu transporta sira nia amostra depois halo operasaun ba iha Indonesia hodi halo teste histologia tanba iha ne’e laiha. Nia haktuir, kustu diagnosa ne’e depende ba medida amostra ne’ebe haruka bele $150 to’o $400 kada amostra.

Nia informa, durante periodu estado emergensia servisu ida ne’e lalao tanba aviaun la lao tan ne’e amostra pasiente sira nian pendent hela.

Iha parte seluk, Diretora Jeral Prestasaun Servisu Saúde iha Ministerio da Saúde, Doutora Odete da Silva Viegas hateten reajente ba histologia laiha tanba governu lao ho osan duodesimu, maibe agora orsamentu iha ona tanba ne’e ekipamentu diagnosa tama ona iha planu kompras.

“Ita lao hela ho orsamentu DOT, maibe orsamentu tinan 2020 iha ona entaun foin dadaun diresaun nasional planu finansas halo ona enkontru ho instituisaun autonoma sira, liu-liu hospital sira hodi hare prioridade kada diresaun. No ekipamentu diagnosa no manutensaun ba ekipamentu mediku sira sai prioridade ba ami,” nia hateten.