MdS Kria Komite Nasional Kontrola Moras Hada’et Husi Susuk

Ministerio da Saúde ho apoia teknika husi Organizasaun Mundial Saúde (OMS), kria komite nasional ida hodi kontrola moras sira hotu ne’ebe hada’et husi susuk hanesan dengue, malaria, filariasis limfatiku ou ain potis tanba tipu moras tolu ne’e ne’e registu a’as no kontribui ba morbilidade no mortalidade a’as.

Nia salienta moras ne’ebe mosu barak iha rai laran, maka moras hira ne’ebe hadae’t husi vector hanesan susuk tanba komunidade sira sei moris iha ambiente saneamentu no ijiene ladiak no moris iha situasuan mukit nia laran.

“Desde restaurasaun independensia Timor-Leste mos hasoru problema barak inklui mos ho moras oioin tantu moras hadae’t no lahada’et. Hanesan nasaun tropika ida iha mos risku ba moras tropikais sira, no ita nia rai konsidera mos hanesan zona endemika ba moras infeksioza oioin ne’ebe hada’et husi vetor sira. ezemplu konkretu moras dengue no malaria, ne’ebe transmite husi susuk,” nia hateten hafoin partisipa iha lansamentu Komisaun Nasional Ba Kontrola Moras Hada’et liu husi Vetor no kampanha kombate dengue, iha hotel Novu Turismo, Dili.

Nia dehan Timor-Leste iha susesu ba implementasaun programa eleminasaun moras malaria, ne’ebe iha prosesu aplikasaun ba sertifikadu livre husi moras malaria, maibe moras dengue no filariasis limfatika sai nafatin problema saúde publika iha rai laran.

Tuir dadus nasional, iha tinan 2019, total kazu dengue hamutuk 975, to’o iha tinan 2020 kazu sa’e ba 1450 ho nia indise fatalidade 0,7%, kompostu husi labarik idade tinan 1 to’o tinan 4 nia indise fatalidade 0,4% no labarik tinan 5 to’o tinan 14 indise fatalidade 0,25. Enkuantu iha tinan 2021, husi fulan Janeiru to’o Maio, regista ona kazu dengue hamutuk 545 no husi ne’e nain tolu maka lakon vida.

Iha parte seluk, reprezentante Organizasaun Mundial Saúde (OMS), Doutor Arvind Mathur hateten sira pronto atu mobiliza suporta ba implementasaun programa integradu ba kontrola moras hada’et husi vetor, liu-liu moras dengue ne’ebe afeta labarik, foinsa’e sira nia saúde.

“Hau lori OMS nia naran tantu regional no nasional hato’o komitmentu atu suporta inisiativa integradu ida ne’e. No ami sei halo esforsu mobiliza suporta sira atu hare Timor-Leste, ema timor livre husi moras sira ne’ebe hada’et husi vetor, liu-liu livre husi moras dengue,” nia hateten.

Nia dehan kestaun ne’ebe kritiku liu atu hare maka etimologia vetor nian, liu-liu tenke komprende diak hahalok susuk nian tanba susuk ne’ebe transmite moras dengue no malaria ne’e matenek loos.

Nia hateten sira sei apoia komite ne’e atu hare matadalan jestaun klinika ba kazu dengue no ba prevensaun nian konaba mobiliza teknologia apropriadu atu halo kontrolu ba ambiente no aimoruk kimiku sira ne’ebe uza hodi kontrola vetor sira.