- Publika iha: 18 Outubro 2023
Ministériu Saúde servisu hamutuk ho Universidade Nacional Timor Lorosa’e (UNTL) ho apoia téknika no Fundus husi Organizasaun Mundial Saude (OMS), halo peskiza nasional kona-ba fatór risku ba moras la hadaet hodi fornese informasaun ba governu trasa planu prevensaun ne’ebé refleta situasaun rai-laran.

Vise-Ministru Saúde ba asuntu Fortalesementu Institusional, Jose dos Reis Magno hateten, peskiza refere importante tebes atu atualiza informasaun no dadus kona-ba fatór risku ba moras la hadaet no prevalénsia moras la hadaet iha rai-laran.
“Ita konsidera saida ita presiza halo bazeia ba prioridade ne’ebé Ministériu Saúde iha, ita haree fila fali ba Planu Estratéjiku National 2011-2030, no programa governu da-sia nian para atu nune’e ita tau iha prioridade hodi ezekuta anualmente tanba programa moras la hadaet ne’e tama iha programa priroidade governu nian, maybe iha mos programa seluk ne’ebé sai mos priroidade mak saúde inan, oan no nutrisaun,”nia hateten hafoin partisipa serimónia lansamentu peskiza fatór risku ba moras la hadaet daruak iha sede suco Comoro, Díli.
Nia hateten moras la hadaet ne'e liga ho komportamentu ema nian, entaun kuandu komporta ho di’ak, liu-liu han hahan saudável, la fuma, la konsumu tua no halo ezersísiu físiku rutina.
"Ita hanoin katak idade 40 ba leten mak sofre moras kurasaun, maybe agora idade 18 mos komesa moras ona fuan, tanba joven sira ne’e nurak mos derepente sira monu no depos iha halo ezaminasaun sira mos sofre moras fuan hotu" nia haktuir.
Nia informa peskiza fatór risku ba moras la hadaet daruak ne'e sei hala’o iha teritório nasional durante loron 15 nia laran.
Entretantu, Reitór Universidade Nacional Timor Lorosa'e (UNTL), Doutor Joao Martins hateten peskiza ne'e importante tebes ba Ministériu Saude, tanba moras la hadaet sai preokupasaun ba mundu inklui Timor-Leste.
“Ohin ita halo lansamentu ba peskiza fatór risku moras lahada’et sira, entaun ida-ne’e importante tebes ba Ministériu Saúde, tanba moras lahada’et sai preokupasaun mundiál inklui Timor-Leste,”Nia hateten.
Nia dehan liuhusi peskiza ne'e, bele hetan informasaun kona-ba komunidade nia prátika iha risku moris ne’ebé lori sira bele hetan moras la hadaet, tanba moras ne'e liga ho atetude moris lorloron.
Reitór mós hato'o agradese ba konfiansa ne’ebé MS no OMS fó atu halo peskiza durante loron 15.
Nia hatutan peskiza ne'e la kobre ema hotu, tanba limitasaun finanseiru, maibé sei hili amostra ne’ebé reprezenta fó evidénsia ba polítiku sira elabora polítika kombate moras lahadaet.
Iha parte seluk, Reprezentante Organizasaun Mundial Saude, Arvind Mathur hateten sira apoia téknika, ekipamentu no fundus hodi fasilita peskiza ne'e to'o hotu hodi fó informasaun no evidénsia ba governu no parseru sira hotu.
"Peskiza ida-ne'e úniku la hanesan ida uluk, tanba ita mós halo peskiza ida foku ba urina atu hatene konsentrasaun iodium iha ita-nia isin hodi prevene moras kakorok boot," nia hateten
Nia hateten iha peskiza ne'e, iha pasu tolu mak primeiru halo interasaun ho komunidade alvu sira, segundu halo ezaminasaun fisiku hanesan koko tensaun, todan no terseiru mak teste ran hodi haree ran midar, kolesterol inklui teste urina.