- Publika iha: 25 Setembro 2020
Doutor Veterinária, Antonio do Karmo hateten iha konseitu rua importante halo investimentu atu dezenvolve produtu veterinária hodi kontribui ba hadia estado saúde populasaun nian no hasa’e kresimentu ekonomia rai laran.
Nia dehan, konseitu rua ne’e mak primeiru saúde animal, ne’ebe nia implikasaun bo’ot ba ekonomia no estado nutrisaun povu nian tanba animal ne’ebe saúdavel iha folin diak no fo nutrisaun diak ba povu. No konseitu segundu mak saúde públika veterinária, liu-liu moras emergensia sira ne’ebe ameasa saúde publika ema nian.
“Animal iha valor ekonomia tanba animal ne’ebe saude diak sei kontribui ba hasa’e rendimentu hakiak nain sira. Ita bo’ot sira hatene iha dadus sensu agrikultura tinan 2019, hatudu 95% uma kain husi 76% uma kain iha rai laran mak hakiak animal. Entau servisu vetenaria nian kontribuisaun ba ekonomia importante tebes,” nia hateten iha Comoro, Dili.
Nia dehan, servisu jestaun saúde animal iha rai laran seidauk lao ho diak no maximu tanba dadus sensu agrikultura tinan 2019, hatudu husi 95% uma kain ne’ebe halao atividade hakiak animal, 6% deit mak hateten hetan asesu ba servisu veterinária.
Nia haktuir, jestaun saúde animal ne’ebe diak mak prevensaun ba moras liu husi imunizasaun, tratamentu ba animal moras, no halo konsiensializasaun publika kona ba moras animal, maibe servisu sira ne’e lalao iha baze.
“Hau nia hanoin governu tenke halo projetu ki’ik sira ne’ebe uma kain sira bele halo atu ajuda hasa’e ekonomia rai laran,” nia hateten.
Nia hatutan, servisu veterinária nian atu kontribui ba prevensaun moras surtu sira importante tebes tanba peskiza mundial hatudu moras ne’ebe agora dadaun afeta ema ho karakter emergensia ne’e 67% nia origin mai husi animal.
Iha parte seluk, Diretora Organizasaun Hamutuk Ita Ajuda Malu (HIAM Health), Rosaria Martins da Cruz hateten emprezario lokal barak mak dadaun ne’e dezenvolve ona setor pekuaria hodi hasa’e produsaun iha rai laran.
Nia fo ezemplu, emprezario balun hakiak ona manu iha munisipio Ermera parte Railaku nian, munisipio Baucau, no Liquisa parte Loes nian, tanba ne’e governu tenke apoia sira atu bele hasa’e produsaun tantu naan manu no mantolun.
“Ita nia ilha haleu husi tasi, maibe tanba sa ita nia populasaun han ikan no produsaun tasi menus. Tanba ita lahatene jere entaun ita konsumu ikan menus, se ita hatene jere ita bele han ikan lorloron,” nia hateten.
Nia dehan, tempu uluk ema sei hemu karau nia susuben, maibe agora karau nia susuben mos ema la hemu ona tanba laos produsaun laiha, maibe lajere ho diak.
Nia hatutan, tuir lolos produsaun animal iha rai laran sufisiente hela atu responde ba ema 1.3 milhoens ne’e, maibe governu seidauk bele halo jestaun ne’ebe diak atu produtu sira ne’e sufisiente no disponivel ba sidadaun sira.