- Publika iha: 28 Setembro 2020
Diretor Nasional Quarentina no Bioseguransa, iha Ministerio Agrikultura no Peskas (MAP), Venacio Oliveira hateten sira seidauk iha fasilidade minimu no rekursu humanu ne’ebe espesializadu atu halo analiza diagnostika ba produtu animal moris no naan animal sira ne’ebe importa husi rai liur, maibe iha rekezitus ne’ebe empreza sira tenke prense antes halo importasaun.
Maske nune’e, nia dehan sira garantia produtu naan sira ne’e saúdavel no seguru atu konsumu tanba industria produtor nasaun origin hetan ona sertifikadu sanitaria husi organizasaun mundial saúde (OMS).
“Ita hotu hatene katak quarentina laiha fasilidade minimu entau ita seidauk bele analiza diagnostiku ruma ba produtu hira ne’ebe tama mai. Ita fiar katak sira iha ona sertifikadu sanitaria, entaun ita garantia saúdavel no ema bele konsumu. Ita mos hatene nasaun ne’ebe importa mai ne’e tenke livre husi moras endemiku hanesan moras zonotika katak moras ne’ebe bele daet ba ema,” nia hateten iha servisu fatin Comoro, Dili.
Nia dehan, servisu sira ne’e halao bazeia ba dekretu lei no 21/2003 no dekreto do governu no 1/2006 kona ba kontrolu movimentu merkadoria rai laran no rai liur, ligadu ho importasaun no exportasaun.
Nia hatutan, rekezitus ne’ebe nasaun importador sira presiza prense mak lisensa importasaun husi Ministerio Turismu Komersio Industria (MTCI), rekomendasaun husi Ministerio Agrikultura no Peskas, liu-liu diresaun pekuaria nian, maibe antes fo lisensa importasaun governu halo ona estudu analiza risku ba nasaun importador atu prevene moras surtu.
Nia haktuir, servisu quarentina nian mak antes produtu ne’e to’o mai sira halo ona inspesaun iha nasaun origin, no bainhira produtu to’o mai sira halo inspesaun intermus dokumentu hanesan lisensa importasaun, sertifikadu sanitaria husi nasaun origin, no kondisaun fisiku produtu nian diak no dokumentu kompletu foin bele autoriza hasai produtu, maibe dokumentu lakompletu mak iha opsaun rua lori fila produtu ba nasaun origin, no destroi iha rai laran.
Nia informa, durante ne’e Timor-Leste halo importasaun produtu animal hanesan naan manu barak liu husi nasaun Brazil, Australia, no Amerika. Iha mos importasaun manu moris husi nasaun Indonesia. Alende ne’e naan fahi barak liu mai husi nasaun Holanda, Alemanha no França tanba iha ona akordu entre nasaun atu halo importasaun.
Iha parte seluk, Doutor veterinária, Antonio do Karmo hateten servisu quarentina no bioseguransa ne’e importante tebes tanba bainhira servisu ne’e falha bele fo implikasaun negativu bo’ot ba ekonomia no saúde publika ema nian.
Nia dehan, servisu kuaretina hanesan pre-border katak antes produtu to’o mai servisu ne’e lao ona, liu-liu kolabora ho nasaun ne’ebe iha risku atu halo vijilansia no fahe dadus ba malu atu bele redus riskus. Faze tuir mai border katak prosesu atu mai tenke aplika medida karantina ho rigorozu hanesan halo inspesaun ne’ebe rigor no post-border katak bainhira produtu ne’e to’o mai tenke halo inspesaun, analiza diagnostika antes tama iha merkadu.
“Imi husu hau servisu ne’e oinsa simples hau dehan iha tinan 2019, ita deklara hetan moras African Swine Fever (ASF) no agora sai endemiku ona iha ita nia rai. Se ita kontrola diak entau ita lahetan ASF tanba ne’e buat barak mak ita tenke hadia,” nia hateten.
Nia dehan, medida aplikasaun kuarentina ne’e tenke aplika mos ba produtu animal moris sira ne’ebe tama mai rai laran atu evita transmisaun moras animal sira iha rai laran no moras zonotika sira (moras animal daet ba ema).