- Publika iha: 14 Abril 2017
Governu halo revizaun ba dekretu lei numeru 33/2009 kona ba saneamentu nian, ho intensaun atu define klarumente klasifikasaun sansaun multa ba ema individu no grupos ne’ebe soe foer arbiru no la tuir orario ne’ebe iha.
Dekretu lei ne’e aprova iha tinan 2009, maibe la implementa liu –liu aplikasaun sansaun multa tanba laiha klasifikasaun ne’ebe klaru no espesifiku.
Prezidente Autoridade munisipio Dili, Gaspar Soares hateten iha lei ne’e la klaru tanba dehan deit ema ne’ebe la kumpri artigu sira iha lei ne’e, konsidera kontra ordenasaun no fo sansaun multa hahu husi $5 to’o $500, sira ne’ebe identifika kolektivu sa’e dobru, maibe la klaru.
“Se ita dehan $5 to’o $500, ne’e nia klasifikasaun oinsa? see mak hetan $5 no see mak hetan $500, laiha difinisaun ida klaru,” Soares hateten, iha Dili.
“Tenke klaru, sela’e ita implementa arbiru no bele hamosu problema seluk, entaun tenke hateten lolos klasifikasaun sira ne’e.”
Tinan 2015 governu fo sai orario soe foer no halo sosializasaun ba komunidade sira, maibe ema nafatin soe foer arbiru no la tuir orario ne’ebe iha.
Nia dehan, orario soe foer nian mak hahu tuku 4:30 madrugada to’o tuku 7:00 dadersan, atu pesoal sanemanetu sira bele raut tanba soe iha tempu lokraik no meudia animal bele lori foer sira ne’e naklekar.
Kona ba servisu saneamentu nian, liu –liu rekolha lixu iha bairo-bairo, nia rekonese katak iha bairo balun sira la konsege raut to’o semana tanba rekursu limitadu e volume lixu kada loron aumenta.
Nia hateten, governu iha ona hanoin atu entrega jestaun lixu no oli foer ba setor privado hodi jere.
“Ami entrega tomak ba iha setor privado, tanba durante ne’e saneamentu Dili mak halo servisu ida ne’e e sira hanesan funsionario publiku, entaun feriadu sira lahalo servisu,” nia hateten.
Entretantu Xefe Departamentu Vigilansia no Ambiental Ministerio Saude, Tomasia de Sousa rekonese komunidades iha Dili susar atu mobilize tanba sira mai ho antesedensia ne’ebe lahanesan.
“Xefe suku sira tenke halo tarabandu, labele soe lixu arbiru, hau hanoin ne’e efetivu liu,” nia sujere.
“Hau ladun konkorda halo limpeza semana –semana, tanba ita halo limpeza e ema balun soe hela.”
Nia dehan, kada tinan moras dengue sempre ataka komunidade sira iha Dili laran liu –liu labarik sira, tanba asaun ba prevensaun husi ministerio seidauk integradu.
Iha parte seluk Xefe Suku Kaikoli, Hipolito Marques hateten kada semana halo limpeza maibe laiha progresu ne’ebe signifikativu.
“Servisu limpeza ne’e hakerek ona iha ami nia planu no ami halo limpeza jeral kada semana iha suku laran no kada fulan iha estrada publiku sira,” nia hateten.
Kona ba tarrabandu, nia dehan ne’e diak maibe presiza halo konsultasaun ho komunidade sira hotu.