Povu Prontu Partisipa Iha Elisaun Antisipada

Povu apresia ho desizaun Prezidente da Republika, Francisco Guterres Lu-Olo ne’ebe entrega fali poder ba povu hodi deside futuru nasaun nian ba tinan lima oin mai liu husi konvoka Elisaun Antisipada.

Komunidade Suku Manleuana, Francisco Fereira hateten hanesan sidadaun iha obrigasaun atu dala ida tan hakat ba sentru votasaun ,hodi hili lideransa ba nasaun ida ne’e ba periodu sira mai.
Maske elisaun antisipada hanesan buat foun ba Timor –Leste tanba primeira vez akontese, maibe nia dehan ida ne’e mak dalan ne’ebe uniku no justu.
“Hau nia esperansa, elisaun ne’e bele la’o ho diak no hetan buat ne’ebe ita hotu nia hakarak,” nia hateten iha Comoro, Dili.
Nia mos, kongratula povu tomak liu –liu foinsa’e sira ne’ebe hatudu ona sira nia maturidade no responsabilidade hanesan sidadaun, nafatin mantein paz no estabilidade durante tensaun politika ne’ebe maka’as iha rai laran.
Entretantu, Xefe Suku Comoro Eurico da Costa de Jesus, pronto atu desimina informasaun hodi konsensializa komunidadeatu partisipa iha elisaun antisipada ne’ebe sei mai.
Nia husu mos, ba komunidade sira atu labele pesimista, maibe tenke ba tuir elisaun antisipada tanba ne’e dever sidadaun nian.
Prezidente da Republika hasai ona desizaun, ema hotu tenke hamutuk tantu partidus politiku no komunidade atu partisipa iha elisaun antisipada ne’e.
“Ita tenke hamutuk organiza malu, atu osan iha ou laiha, ita tenke tuir elisaun antisipada, atu fo legitimidade ba Parlamentu Nasional no Governu,” nia hateten
Nia husu, ba komunidade sira liu –liu iha suku Comoro atu kolabora ho lideransa komunitaria no instituisaun seguransa, hodi asegura seguransa iha rai laran to’o forma governu foun.
Portantu, iha dia 20 fulan Julho 2017, povu Timor –Leste realiza elisaun parlamentar hodi deside partidus politiku ne’ebe kaer ukun iha tinan lima (2017-2022), maibe rezultado elisaun hatudu partidu politiku 5 (FRETILIN, CNRT, PLP, PD, KHUNTO) husi 21 ne’ebe kompete mak konsege hakat liu bareira 4% (hetan kadeira iha parlamentu).
Iha elisaun ne’e, Partidu FRETILIN mak vensedor ho votus 168,480 (29,7%) no iha prosesu negosiasaun FRETILIN hamutuk ho PD konsege forma governu minoria ho kadeira 30 iha Parlamentu Nasional.
Enkuantu, iha fulan Setembru 2017, Prezidente da Republika fo posse ba iha membrus (VII) governu konstitusional ne’ebe lidera husi Marii Amude Bin Alkatiri nudar Primeiru Ministru, aprezenta programa tinan lima ba Parlamentu Nasional maibe programa la passa iha parlamentu.
Hafoin fulan neen governu ida ne’e la’o, iha dia 26 fulan Janeiru 2018 Prezidente da Republika foti desizaun hodi disolve Parlamentu Nasional tuir artigu 86 Konstituisaun no hakat ba elisaun antisipada.
Iha diskursu Prezidente da Republika, Francisco Guterres Lu-Olo hateten tenke hakotu krize politika ida ne’e tanba hamosu ona krize institusional.
Nia dehan, desizaun ida ne’e foti bazeia ba artigu 86 alina f Konstituisaun da Republika hodi disolve Parlamentu Nasional.
“Prezidente fiar, katak so povu deit mak bele ajuda rezolve dezafiu foun ne’ebe ita hasoru dadaun, e ho haraik aan husu ba povu atu vota fila fali iha elisaun antisipada,” nia hateten.
“Ita hotu ba vota fila-fali atu haforsa ita nia demokrasia no estado direitu demokratiku.”
Nia mos, apela ba povu tomak atu hamutuk harii Timor –leste ida ne’ebe hakmatek, badinas no fo liman ba malu hanesan maun, bin no alin husi familia ida deit, atu hatudu ba mundu Timor oan mak kaer ukun ida ne’e.