Quarta, Maio 01, 2024
Total visitors: 766366

ALOKUSAUN

SUA EXELÊNSIA PRIMEIRU-MINISTRU REPÚBLIKA
DEMOKRÁTIKA TIMOR-LESTE

KAY RALA XANANA GUSMÃO

IHA OKAZIAUN LORON INTERNASIONAL FETO

“PARTISIPASAUN FETO FOIN-SAE IHA
DEZENVOLVIMENTU NASIONAL LORI MUDANSA BA
FUTURU”

Centro de Convenções de Díli
8 Marsu 2012

Suas Exelênsias Membrus Parlamentu Nasional no karus kolegas Governu
Sua Exelênsia RESG ONU Ameerah Haq
Exelênsias reprezentantes Korpu Diplomátiku, Ajênsias Internasionais ho ONGs


Senhoras no Senhores,
Onra no priviléjiu boot tebes mai ha’u tanba bele mai iha ne’e, iha okaziaun Loron Internasional Feto nian, hodi hetan biban atu rende omenajen ba feto timoroan tomak.

Loos duni, tanba bainhira ko’alia kona-ba Feto hotu-hotu, implika katak ita ko’alia kona mos ba feto hotu-hotu ne’ebé moris iha rai Timor-Leste, ne’ebé fó ona buat barak ba ita-nia Nasaun doben ne’e.
Ha’u konsidera katak feto timoroan signifika mos aten-barani no fiar metin ba an!

Aleinde papel importante ne’ebé dezempenha iha konstrusaun ita-nia Estadu nian, feto timoroan mak fó kbiit no laran metin ba ita iha ita-nia moris iha sosiedade laran. Feto mak tau matan ba ita-nia uma-kain, kuida no bali ita-nia oan sira no tau matan mos, ne’ebé maka’as liután ba kreximentu ita-nia Nasaun no ekonomia.
Ita bele hakfodak haree feto sira-nia kbiit bainhira hala’o knaar oioin, sira halo buat hotu-hotu ho hakamatek, matenek no ho laran tomak.

Hau hanoin ikas fali tempu funu laran, ne’ebé ita bele la hetan susesu, se hori uluk kedan, feto timoroan sira la fó sira-nia kbiit no matenke ba kauza libertasaun nasional, hodi fó apoiu tomak ne’ebé presiza tebetebes ba Rezistênsia.
Feto barak mak sai hanesan kombatentes no barak mak entrega sira-nia vida atu ita nia Pátria nia independênsia bele sai realidade.

Senhoras no senhores,
Ohin-loron, hetan ona liberdade ho soberania nasional, ho sakrifísius boot, feto timoroan sei kontinua kaer papel fundamental iha sosiedade laran, tantu iha servisu públiku no mos hala’o atividades iha setor privadu, hodi sai hanesan motor dezenvolvimentu sustentadu no permite ita-nia Povu hetan kondisoens moris ne’ebé di’ak liu.


Feto timoroan hetan reprezentasaun iha nível ne’ebé ás tebetebes iha diversus órgauns Estadu. Ho naturalidade, feto hetan pozisoens ás iha Governu, sai responsáveis ba pastas ministeriais barak, balun vitais iha asaun governativa.
Nune’e mós hahú kedan husi Asembleia Konstituinte, antes Independência, to’o lejislatura agora nian, Parlamentu Nasional destakadu ho deputadas mesak matenek, hodi nune’e setor femininu dezde sempre okupa fatin barak iha bankadas parlamentares.

Ita bele destaka mos ita-nia Embaixadoras, iha Portugal, iha Nasoens Unidas, iha X no iha Mosambike ne’ebé kaer papel relevante iha nível internasional. Feto timoroan ida hotu mak oras ne’e lidera grupu g7+ Estadus frájeis nian, no mos iha komité CEDAW aleinde iha Konselhu Ezekutivu Organizasaun Mundial Saúde, ne’ebé ema mesak feto mak reprezenta Timor-Leste.

Iha polísia, persentajen feto nian, inklui ás liu iha mundu, hodi hatudu sira-nia prezensa la’ós de’it iha númeru maibé liu-liu iha kualidade. Barak mak tanba méritu rasik sa’e tan ona ba eskaloens komandu, buat ne’ebé ema barak hanoin katak só mane sira mak bele hetan.
Nune’e mos iha Forsas Armadas, neineik, feto sira hahú hetan reprezentasaun boot, ezerse sira-nia deveres militares hanesan mos sira-nia kolegas mane sira.

Iha sosiedade sivíl, feto sira partisipa ativamente iha ONGs no iha setor privadu, nune’e, feto timoroan sira bele hatudu sira-nia esperansa ho kbiit boot no laran metin ba futuru.
Karik, senhoras no senhores, buat barak mak tenke halo tan atu promove igualdade jêneru iha ita-nia paíz, ita labele haluha hatudu katak ita halo esforsu maka’as tebes ona iha emansipasaun feto timoroan.
Feto reprezenta papel fundamental tebes ba futuru Timor-Leste.

Bainhira ita ko’alia kona-ba promosaun igualdade jêneru, ita labele haluha katak ita nia objetivu mak atu halakon buat hotu ne’ebé satan netik feto sira-nia realizasaun tomak.
Portantu, seidauk to’o, bainhira dehan katak iha ona igualdade jurídika, ka igualdade direitus ho deveres, importante liu tenke halo esforsu tomak no maka’as liután, liu husi mekanizmus ho prosesus ne’ebé bele halo feto ho mane sira hamriik hanesan iha dimensoens vida tomak, iha polítika, sosial no ekonómika.

Iha administrasaun públika, iha envolvimentu ne’ebé kada vez boot liután husi feto sira iha setores profisionais, hahú husi juízas ba médikas, husi enjenheiras to’o téknikas.
Liu-liu iha âmbitu Sekretaria Estadu Promosaun Igualdade dezenvolve ona medidas importantes atu aumenta partisipasaun feto sira-nian iha setores oioin sosiedade laran, hanesan: formasaun, peskiza ho dezenvolvimentu orsamentu Estadu nian ida ne’ebé la haluha kestaun jêneru.

Antesde remata, ha’u hakarak agradese ba Sekretária Estadu Promosaun Igualdade, Senhora Idelta Rodrigues, ba nia empenhu tomak ho dedikasaun lori servisu hodi foti feto timoroan tomak, no mos ba organizasaun inisiativa di’ak ida ne’e.

Ikus liu, ha’u nia Parabéns ba feto sira hotu ne’ebé mai iha ne’e, iha loron espesial ida ne’e, ho objetivu atu hatuur feto iha fatin ida ke merese dunik iha sosiedade laran.
Muitu obrigadu.

Kay Rala Xanana Gusmão