- Publika iha: 13 Fevereiro 2024
Ministru Agrikultura, Pekuária, Peska no Florestas (MAPPF), Marcos da Cruz informa kampaña vasinasaun raiva ba asu lao hela iha munisípiu hat (4) hanesan Bobonaro, Covalima, Oecusse inklui Dili no ekipa konsegue vasina ona asu hamutuk 2000 resin.
Nia dehan atividade vasinasaun ne’e kontinua lao hela iha munisípiu sira ne’e, entau husu komunidade sira ne’ebé hakiak asu tenke kopera atu ekipa bele fo vasina ba asu hodi prevene transmisaun moras raiva husi asu ba asu no asu ba ema.
“Ita komesa iha munisípiu hat sira iha frontera hanesan Bobonaro, Suai, Oecusse no Dili. Atividade lao hela tanba husu ema hotu ne’ebé iha asu bele kolabora ho ita nia ekipa liu-liu kesi sira nia asu para ita nia ema fo vasina,” nia hateten hafoin partisipa iha enkontru interministerial konaba adezaun Timor-Leste ba Organizasaun Mundial Komersiu (OMK) iha salaun Nobre Ministeriu Negosiu Estranjeru no Koperasaun (MNEK) Pantai Kelapa, Dili.
Nia hateten moras ne’e afeta ona komunidade nia asu iha Indonesia, tanba ne’e governu Australia apoio vasinasaun hamutuk 200,000 dose ba atividade kampaña vasinasaun raiva iha munisípiu sira parte frontera terreste.
Tuir Organizasaun Mundial Saúde (OMS), moras raiva ka rabies mak moras zoonotic ne’ebé bele kauza ba progressaun fatal iha ema nia kakutak, maibe moras ne’e bele prevene husi vasinasaun ba asu no evita asu labele tata. Dadus estimasaun kada tinan ema 59000 mak mate husi nasaun 150, ne’ebé 95% kazu rejista iha nasaun Africa no rejiaun Asia. Kazu mortalidade sira ne’e, 40% labarik sira idade tinan 15.
Bazea ba informasaun husi OMS, asu mak fonte transmisaun tanba reprejenta 99% kontribui ba hada’et moras ne’e rabies ba ema. Entau asaun ne’ebé efetivu ba kombate moras ne’e mak vasinasaun raiva ba asu sira no evita asu labele tata.
Iha parte seluk, Mediku Veternaria, Antonino do Karmo hateten Timor-Leste iha risku no posibilidade moras ne’e tama tanba moras ne’e afeta ona populasaun asu iha Indonesia, liu-liu area frontera ho Timor-Leste nian, entau desizaun ne’ebé diak tebes husi governu introdus vasinasaun raiva ba komunidade sira nia asu iha area frontera.
Nia dehan vasina ne’e hanesan mos vasina sira seluk tanba vasina ne’e kontein virus raiva nian ne’ebé hafraku ona hodi dezenvolve sistema imun hasoru moras raiva.
“Animal ne’ebé hetan vasina, signifika animal ne’e hetan ona virus ne’ebé hafraku ona (dilemahkan) ba sira nia isin hodi dezenvolve sira nia sistema imunidade hasoru moras ida ne’e, entau bainhira virus ne’e afeta animal iha ona defeza rasik hasoru virus ne’e,” nia hateten.
Nia hatutan animal ne’ebé vasina ona no vasina ne’e efetivu mak asu ne’e bele hetan virus maibe la replika no hada’e ba animal seluk no ba ema liu husi tata.
“Animal ida mak hetan ona vasina no vasina ne’e efetivu, signifika animal ne’e bainhira afeta virus labele replika iha laran katak asu ne’e bele afeta, maibe labele replika aa iha asu nia isin no asu ne’e lahada’et ba animal seluk no ba ema,” nia haktuir.
Nai haktuir estudu epidemiologia movimentu moras ne’e iha parte leste Indonesia nian hanesan iha flores, Bali mai to’o ona iha Soe frontera terrestre entre Indonesia no Timor-Leste. No inisiu deteta iha Indonesia laos iha animal maibe ema, signifika asu ida hada’et ona ba asu seluk no husi asu afetadu hada’et ona ba ema.
“Ita tenke hametin sistema vijilansia no vasinasaun ne’e parte ida husi servisu ida ne’e. Vijilansia ne’e hametin ita nia fronteira sira hodi kontrola hapara movimentu animal, liu-liu asu husi nasaun afetadu mai rai laran tantu legal no ilegal hodi redus risku,” nia haktuir.