- Publika iha: 06 Fevereiro 2021
Emprezaria nasional Kathleen Gonçalves hateten dezafiu principal ne’ebe setor privado sira enfrenta durante ne’e iha servisu negosio nian mak falta rekursu humanu, falta enquadramentu legal, kapasidade finanseiru, no atendimentu publiku ne’ebe seidauk integradu atu fasilita setor privado sira halo servisu ho diak no lalais.
Nia dehan governu presiza haforsa implementasaun enkuadramentu legal sira hanesan lei rai nian atu fo serteja ba investor sira halo investimentu ba longu prazu nian tanba bainhira iha ona titlu ba rai no apoia asesu ba finansiamentu atu sira bele dezenvolve negosio barak liu tan hodi fo oportunidade servisu ba ema barak.
“Hau atu dehan deit katak ita nia setor privado alende depende 97% importasaun, no ita mos depende ba orsamentu estado nian. Ita nia orsamentu estado ita hatene projeitu bo’ot sira ita loke ba tenderizasaun internasional entau kompania internasional sira mak kaer tanba sira matenek no iha orsamentu. Dala barak CCI-TL mos halerik osan ne’ebe iha sulin hotu ba rai liur, ne’e mak realidade,” nia hateten iha residensia Manleuana, Dili.
Nia dehan iha lei aprovizionamentu hateten kualker projeitu saida deit partisipasaun lokal 25%, maibe realidade seidauk asegura 25% projeitu benefisia ba setor privado nasional.
Nia hatutan ezekusaun orsamentu kada tinan bo’ot ba setor publiku, liu-liu infrastruktura baziku hanesan estrada, ponte, portu no eletrisidade, ne’ebe barak kaer husi kompania internasional sira tanba sira iha kapasidade rekursu humanu no finanseiru atu halao projeitu ne’e.
Nia rekonhese governu halo esforsu lubun ida kria Instituto de Apoia ao Dezenvolvimentu Empresarial (IADE) hodi fo formasaun ba emprezaria sira atu hasa’e sira nia kapasidade no abilidade iha jestaun, planu negosio no konta, maibe presiza intensifika no eleva kualidade formasaun sira ne’e.
Iha oportunidade ne’e, nia dehan atendimentu publiku presiza simplifika liu tan prosesu sira atu labele fo impaktu ba iha merkadu no presu iha merkadu tanba prosesu demora implika ba presu iha merkadu.
Iha parte seluk, Diretor Executivu Servisu Registu no Verifikasaun Emprezarial (SERVE), Florêncio Sanches hateten sira hahu introdus ona registu elektroniku, no loke taan sukusal iha munisipiu atu fasilita emprezario sira registu atividade negosio hodi hahu halo negosio.
Nia dehan hahu tinan kotuk aplikasaun estado emergensia emprezario barak mak hatama aplikasaun registu foun no renovasaun via elektroniku, signifika servisu ida ne’e komesa ona lao.
“SERVE promove registu elektroniku tanba planu halo akizasaun ba plataforma servisu integradu serve nian, ne’ebe iha ona negosiasaun tanba ne’e husu emprezario sira atu hatoman aan utiliza elektroniku, no futuru ita sei la simu pedidu fisiku,” nia hateten.
Nia informa iha tinan 2020, sira konsegue registu empreza foun hamutuk 4,100 resin, tanba ne’e total empreza ne’ebe registradu iha sistema hahu tinan 2013 to’o 2020, hamutuk 31,500 resin.