- Publika iha: 14 Setembro 2016
Iha komemorasaun loron konsulta popular (30 Agostu) ba tinan ida ne’e (2016) ne’ebe hala’o simples iha Sentru Konvensaun Dili, Prezidente Parlamentu Nasional Aderito Hugo, husu ba orgaun soberanu sira atu servi povu ho responsabilidade no ho dignu tuir konstituisaun haruka.
Tanba tuir nia, independensia ida ne’e povu sosa ho terus, susar, ruin no ran.
Maske Timor –Leste nasaun ki’ik no foin 17 anos hetan nia independensia, maibe iha buat barak mak povu Timor hetan ne’ebe nasaun seluk seidauk hetan.
“Ita regista ona progresu lubuk ida ne’ebe nasaun seluk seidauk hetan maske sira independensia tinan 30 resin ona, tanba sira nia povu susar atu goza liverdade no demokrasia, e povu Timor hetan ona,” nia hateten iha selebrasaun loron konsulta popular Timor –Leste nian ba dala 17 iha Sentru Konvensaun Dili.
Nia dehan, iha prinsipio importante tolu mak povu Timor –Leste hetan ona durante independensia, mak demokrasia, justisa no direitus humanus.
“Hanesan Timoroan, hau konvida ita hotu ne’ebe iha ne’e no sira ne’ebe la konsege mai iha ne’e atu sente orgulho ba obra ne’ebe ita rasik kontribui,” nia hateten.
Ho istoria susesu ne’ebe povu Timor –Leste atinji, nia dehan halo mundu konese Timor –Leste.
Ho susesu ne’ebe Timor-Leste hatudu iha tinan 2014, estado Timor-Leste liu husi instituisaun estado Sekretariadu Tekniku Administrasaun Eleitoral (STAE) ajuda halo resensiamentu eleitoral ba povu iha nasaun Guine Bissau.
“Hakbi’it ita nia amigo sira iha Guine Bissau atu sai husi situasaun ne’ebe laiha liberdade no demokrasia, povu la goja nia vida depois de independensia tinan 40,”nia hateten.
Nia agradese mos ba iha belun internasional sira ne’ebe fo ona apoiu ba iha susesu ne’ebe Timor–Leste atinji no ba futuru.
Loron 30 de Agostu 1999 hanesan loron istoriku ba povu Timor-Leste, tanba iha loron ne’e povu Timor-Leste ho aten brani hakat ba iha sentru votasaun (referendum) hodi deside futuru Timor –Leste nian.
Ikus mai povu Timor-Leste hetan nia independensia ho votu maioria absoluta.
Iha parte seluk reprezentante ONU iha Timor-Leste, Knut Ostby hateten dezenvolvementu Timor-Leste avansadu liu kompara ho nasaun seluk iha regiaun Asia.
Progresu signifikante bo’ot ne’ebe Timor-Leste antinji durante independensia mak, nia dehan harii paz no dezenvolvementu ba moris diak povu nian.
“Iha loron ida ne’e, hau hakarak rekonese no aplaus Timor –Leste nia komitmentu atu fahe lisaun hirak ne’e ho nasaun sira seluk ne’ebe infrenta hela dezafius hanesan,” nia hateten.
“Lideransa governu Timor-Leste iha grupo G7+ ba estado frazil sira ho nia papel halo advokasia ba implementasuan objetivu dezenvolvimentu sustentavel iha nasaun frazil sira ne’e diak tebes.”
Nia hatutan, Nasoens Unidas iha komitmentu nafatin atu kontinua fo apoiu ba nasaun ida ne’e liu husi promosaun dezenvolvementu ne’ebe inklusivu no sustentavel.
Entertantu komunidade Julio Anes Padua, sente triste tanba 30 de Agostu loron ne’ebe signifikadu tebes ba povu Timor –Leste maibe selebrasaun kada tinan governu la involve povu tomak.
“Lolos loron ida ohin ne’e loron bo’ot ba povu tomak, la’os ba funsionario deit tanba loron ne’ebe povu determina nia independensia,” nia hateten.